استیون اسپیلبرگ، نامی که برای نیم قرن با بزرگترین ماجراجویی‌ها، شگفت‌انگیزترین موجودات فضایی، تکان‌دهنده‌ترین وقایع تاریخی و به طور کلی، با جادوی خالص سینما گره خورده است، در یکی از پخته‌ترین و شخصی‌ترین آثار کارنامه خود، یعنی فیلم The Fabelmans (خانواده فِیبِلمَن)، مخاطبانش را به سفری دعوت می‌کند که شاید از تمامی سفرهای قبلی‌اش مهم‌تر باشد: سفری به درون کودکی و نوجوانی خودش.
این فیلم که با همکاری تونی کوشنر، فیلمنامه‌نویس برجسته، نوشته شده، یک اثر نیمه-زندگی‌نامه‌ای است که با صداقتی کم‌نظیر، داستان شکل‌گیری عشق یک پسر جوان به سینما را در میان آشوب‌های یک خانواده در حال فروپاشی به تصویر می‌کشد.
فیلم The Fabelmans که با تحسین گسترده منتقدان در سراسر جهان روبرو شد و نامزدی در هفت رشته اصلی جوایز اسکار از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را به دست آورد، نه تنها یک نامه عاشقانه به قدرت دگرگون‌کننده هنر و سینماست، بلکه یک پرتره پیچیده، همدلانه و بسیار تأثیرگذار از روابط خانوادگی، عشق، خیانت، و تقابل بین هنر و علم است.
این مقاله به بررسی عمیق‌تر لایه‌های مختلف این شاهکار مدرن و دلایل اهمیت آن می‌پردازد.
شناسنامه و معرفی کلی فیلم The Fabelmans، اثری با امضای بزرگان سینما
برای ورود به دنیای شخصی و هنرمندانه فیلم The Fabelmans، ابتدا بهتر است با مشخصات کلیدی و تیم سازنده آن آشنا شویم.
کارگردان، نویسندگان و منبع الهام: کارگردانی این اثر بر عهده استاد بی‌بدیل سینما، استیون اسپیلبرگ (Steven Spielberg) است. فیلمنامه نیز به طور مشترک توسط خود اسپیلبرگ و تونی کوشنر (Tony Kushner)، نویسنده برجسته و همکار قدیمی او در فیلم‌هایی چون “مونیخ” و “لینکلن”، نوشته شده است. منبع الهام اصلی فیلم، خاطرات و تجربیات واقعی دوران کودکی و نوجوانی خود استیون اسپیلبرگ است.
بازیگران اصلی و سال اکران: گروه بازیگران فیلم شامل میشل ویلیامز (Michelle Williams) در نقش مادر هنرمند خانواده (میتزی)، پل دینو (Paul Dano) در نقش پدر مهندس و عمل‌گرا (برت)، گبریل لابل (Gabriel LaBelle) در نقش سمّی فیبلمن (که نماینده خود اسپیلبرگ جوان است)، و سث روگن (Seth Rogen) در نقش بنی، بهترین دوست پدر خانواده، می‌شود. این فیلم در اواخر سال ۲۰۲۲ اکران شد و در فصل جوایز ۲۰۲۳ درخشید.
سبک و ژانر فیلم: فیلم The Fabelmans در ژانر درام بلوغ (Coming-of-Age Drama) و نیمه-زندگی‌نامه (Semi-Autobiographical) قرار می‌گیرد.
خلاصه داستان فیلم The Fabelmans: تولد یک فیلمساز در میان آشوب‌های یک خانواده دوست‌داشتنی
داستان فیلم The Fabelmans روایتی لطیف، خطی و بسیار احساسی از چندین سال کلیدی در زندگی سمّی فیبلمن است.
۱. اولین جرقه: کشف جادوی مسحورکننده و ترسناک سینما
داستان با اولین تجربه سینمایی سمّی کوچک آغاز می‌شود. والدینش او را برای دیدن فیلم “بزرگترین نمایش روی زمین” به سینما می‌برند و صحنه تصادف قطار، تأثیری عمیق و همزمان ترسناک و شگفت‌انگیز بر روی او می‌گذارد. این لحظه، جرقه‌ای است که عشق او به سینما و میل به بازآفرینی و کنترل آن لحظه جادویی را در وجودش روشن می‌کند.
۲. دوربین فیلمبرداری به مثابه یک پناهگاه امن و ابزاری برای کشف حقیقت تلخ
سمّی با دوربین ۸ میلی‌متری خود شروع به ساخت فیلم‌های کوتاه و آماتوری می‌کند. دوربین به تدریج به پناهگاه او در برابر مشکلات خانوادگی و اجتماعی (مانند قلدری‌های یهودستیزانه در مدرسه) تبدیل می‌شود.
او از طریق لنز دوربین، نه تنها دنیا را بازآفرینی می‌کند، بلکه به تدریج به قدرتی دیگر در سینما پی می‌برد: توانایی آن در افشای حقایق پنهان و دردناک. در یکی از سفرهای خانوادگی، دوربین او به طور اتفاقی رازی را در مورد مادرش ثبت می‌کند که پایه‌های دنیای امن او را به لرزه درمی‌آورد.
۳. روابط پیچیده خانوادگی، راز مادر و فروپاشی تدریجی یک خانواده
هسته اصلی درام فیلم The Fabelmans، رابطه پیچیده بین مادر هنرمند، حساس و پرشور خانواده، میتزی، و پدر مهربان، منطقی و عمل‌گرای او، برت، است.
فیلم به زیبایی و با نگاهی همدلانه و بدون قضاوت، نشان می‌دهد که چگونه این دو نفر با وجود عشق عمیق به یکدیگر و به فرزندانشان، به دلیل تفاوت‌های بنیادین در روحیات و آرزوهایشان، به تدریج از یکدیگر فاصله می‌گیرند. کشف راز مادر توسط سمّی، نقطه عطفی در داستان و در فرآیند بلوغ اوست.
تحلیل و بررسی عناصر کلیدی و درخشان فیلم The Fabelmans
موفقیت چشمگیر فیلم The Fabelmans نتیجه هماهنگی بی‌نقص چندین عنصر سینمایی است که همگی در اوج قرار دارند.
۱. کارگردانی استادانه، پخته و عمیقاً احساسی استیون اسپیلبرگ
اسپیلبرگ در این فیلم، که شخصی‌ترین اثر اوست، با مهارتی مثال‌زدنی و پختگی کامل، خاطرات خود را به یک داستان جهان‌شمول تبدیل می‌کند. او با کارگردانی ظریف و کنترل‌شده، بدون اینکه در دام سانتی‌مانتالیسم افراطی بیفتد، توانسته است لحظات بسیار تأثیرگذار و احساسی را خلق کند. هر قاب از فیلم، نشان از عشق عمیق او به سینما و خانواده دارد.
۲. فیلمنامه دقیق، پر از جزئیات و سرشار از دیالوگ‌های ماندگار (اثر تونی کوشنر)
همکاری مجدد اسپیلبرگ با تونی کوشنر، به خلق یک فیلمنامه بی‌نقص منجر شده است. دیالوگ‌ها طبیعی، هوشمندانه و پر از بار احساسی هستند و ساختار داستان به آرامی و با ظرافت، لایه‌های مختلف شخصیت‌ها و روابط آن‌ها را برای مخاطب آشکار می‌سازد.
۳. نقش‌آفرینی‌های قدرتمند، چندلایه و نامزد جوایز اسکار
میشل ویلیامز در نقش میتزی: او با ارائه یک بازی خیره‌کننده، شخصیتی را خلق کرده که همزمان شاد، پرانرژی، خلاق، اما عمیقاً غمگین و سرخورده است. بازی او قلب تپنده و روح تراژیک فیلم است.
پل دینو در نقش برت: او نیز به زیبایی نقش پدری مهربان، باهوش و منطقی را ایفا می‌کند که با وجود تمام تلاشش، قادر به درک کامل نیازهای روحی همسر هنرمندش نیست.
گبریل لابل در نقش سمّی: این بازیگر جوان به شکلی فوق‌العاده، فرآیند تبدیل شدن سمّی از یک پسر کنجکاو به یک هنرمند جوان و آگاه را به تصویر می‌کشد.
۴. موسیقی متن جان ویلیامز و فیلمبرداری یانوش کامینسکی: امضای همکاران همیشگی
حضور دو همکار همیشگی و اسطوره‌ای اسپیلبرگ، یعنی جان ویلیامز (John Williams) به عنوان آهنگساز و یانوش کامینسکی (Janusz Kaminski) به عنوان مدیر فیلمبرداری، به فیلم غنای هنری دوچندانی بخشیده است. موسیقی متن لطیف و احساسی ویلیامز و فیلمبرداری چشم‌نواز و نورپردازی استادانه کامینسکی، به طور کامل در خدمت روایت داستان و ایجاد اتمسفر فیلم قرار دارند.
واکاوی و تحلیل مضامین و لایه‌های عمیق فلسفی و اجتماعی فیلم The Fabelmans
فیلم The Fabelmans اثری سرشار از لایه‌های معنایی و مضامین قابل تأمل است:
قدرت و در عین حال خطر هنر: سینما به عنوان ابزاری برای کنترل واقعیت و افشاگری حقیقت: فیلم به زیبایی نشان می‌دهد که چگونه سمّی در ابتدا از دوربین برای کنترل ترس‌ها و بازآفرینی دنیا به شکل دلخواه خود استفاده می‌کند، اما بعداً درمی‌یابد که همین ابزار می‌تواند حقایق تلخ و ناخواسته‌ای را نیز آشکار سازد.
تقابل ابدی هنر و علم (یا شور و منطق): این تضاد در شخصیت‌های مادر (پیانیست و هنرمند) و پدر (مهندس کامپیوتر و دانشمند) به بهترین شکل تجسم یافته است. فیلم این دو نیرو را نه به عنوان خوب و بد، بلکه به عنوان دو وجه متفاوت از وجود انسان به تصویر می‌کشد.
خانواده، عشق، جدایی و بخشش: فیلم The Fabelmans یک پرتره صادقانه و همدلانه از فروپاشی یک خانواده است. اسپیلبرگ با نگاهی بالغانه، بدون مقصر جلوه دادن هیچ یک از والدینش، به پیچیدگی‌های عشق و دلایل جدایی آن‌ها می‌پردازد.
هویت‌یابی، بلوغ و مواجهه با پدیده یهودستیزی: فیلم همچنین به تجربیات اسپیلبرگ جوان به عنوان یک یهودی در مدارس کالیفرنیا و مواجهه او با قلدری و یهودستیزی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه او از هنر فیلمسازی برای مقابله با این چالش‌ها استفاده می‌کند.
سوالات متداول (FAQ) در مورد فیلم The Fabelmans (خانواده فیبلمن)
۱. داستان فیلم The Fabelmans چقدر بر اساس زندگی واقعی و دوران کودکی و نوجوانی کارگردان آن، یعنی استیون اسپیلبرگ، است؟
داستان فیلم The Fabelmans به طور گسترده‌ای نیمه-زندگی‌نامه‌ای (Semi-Autobiographical) و بسیار نزدیک به تجربیات واقعی استیون اسپیلبرگ است.
شخصیت سمّی فیبلمن نماینده خود اسپیلبرگ جوان است و شخصیت‌های پدر و مادر او (برت و میتزی) نیز به ترتیب بر اساس پدر و مادر واقعی او، آرنولد اسپیلبرگ (یک مهندس کامپیوتر) و لیا آدلر (یک پیانیست و هنرمند)، الگوبرداری شده‌اند. بسیاری از رویدادهای کلیدی فیلم، از جمله اولین تجربه سینمایی او، ساخت فیلم‌های آماتوری، و کشف راز خانوادگی از طریق فیلم‌هایش، مستقیماً از خاطرات خود کارگردان گرفته شده‌اند.
۲. آیا شخصیت‌های فیلم مانند “بنی” با بازی سث روگن یا “عمو بوریس” با بازی جاد هرش، معادل دقیقی در خانواده واقعی استیون اسپیلبرگ دارند؟
بله، این شخصیت‌ها نیز بر اساس افراد واقعی در زندگی اسپیلبرگ شکل گرفته‌اند. شخصیت بنی لووی (Bennie Loewy) که نقشش را سث روگن ایفا می‌کند، بر اساس بهترین دوست و همکار پدر اسپیلبرگ ساخته شده است.
شخصیت عمو بوریس نیز که جاد هرش برای ایفای نقش کوتاه اما بسیار تأثیرگذار آن نامزد جایزه اسکار شد، بر اساس یکی از اقوام دور و عجیب و غریب اسپیلبرگ که در صنعت سیرک کار می‌کرده، خلق شده است.
۳. چرا استیون اسپیلبرگ پس از سال‌ها فعالیت در سینما و ساخت ده‌ها فیلم موفق، در این مقطع از دوران حرفه‌ای خود تصمیم به ساخت این فیلم بسیار شخصی گرفت؟
اسپیلبرگ در مصاحبه‌های خود عنوان کرده که برای سال‌ها قصد ساخت این داستان را داشته، اما همواره از رویارویی با این خاطرات دردناک و به تصویر کشیدن رابطه پیچیده والدینش واهمه داشته است. او احساس می‌کرده که برای روایت این داستان با صداقت و پختگی کامل، نیاز به گذر زمان و کسب دیدگاهی بالغانه دارد. به نظر می‌رسد که تجربه همه‌گیری کرونا و همچنین درگذشت والدینش در سال‌های اخیر، به او انگیزه نهایی را داده تا این داستان شخصی و مهم را پیش از آنکه دیر شود، با جهانیان به اشتراک بگذارد.
۴. صحنه پایانی و کوتاه فیلم و حضور یک کارگردان بسیار معروف (با بازی دیوید لینچ) در آن صحنه چه معنا و مفهومی دارد؟
صحنه پایانی فیلم The Fabelmans یکی از به‌یادماندنی‌ترین صحنه‌های آن است. در این صحنه، سمّی جوان موفق به ملاقات با یکی از بزرگترین کارگردانان تاریخ سینمای وسترن، یعنی جان فورد (John Ford) می‌شود که نقش او را به شکلی غافلگیرکننده، کارگردان بزرگ دیگری یعنی دیوید لینچ (David Lynch) ایفا می‌کند.
این صحنه که بر اساس یک ملاقات واقعی در زندگی اسپیلبرگ ساخته شده، به طور نمادین، لحظه انتقال مشعل و دریافت یک درس حیاتی در مورد هنر فیلمسازی (اهمیت خط افق در قاب‌بندی) از یک استاد به یک شاگرد جوان و آینده‌دار است و به نوعی، نقطه آغاز مسیر حرفه‌ای اسپیلبرگ را به زیبایی به تصویر می‌کشد.
۵. آیا فیلم The Fabelmans تنها برای علاقه‌مندان به سینما و طرفداران استیون اسپیلبرگ جذاب است یا تماشاگران عادی نیز می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند؟
اگرچه فیلم The Fabelmans یک نامه عاشقانه به سینماست و پر از جزئیات جذابی برای سینمادوستان است، اما هسته اصلی و قدرت واقعی آن در داستان جهان‌شمول و انسانی آن نهفته است.
مضامینی چون روابط پیچیده خانوادگی، چالش‌های دوران بلوغ، عشق، فقدان، و جستجوی فرد برای یافتن علاقه و هویت خود، مسائلی هستند که برای هر مخاطبی، صرف نظر از میزان علاقه‌اش به سینما، کاملاً قابل درک، قابل لمس و تأثیرگذار هستند. این فیلم، بیش از آنکه داستانی در مورد فیلمسازی باشد، داستانی در مورد “زندگی” است.
نتیجه‌گیری نهایی: The Fabelmans، یک نامه عاشقانه، صادقانه و تأثیرگذار به سینما و خانواده
در جمع‌بندی نهایی، می‌توان گفت که فیلم The Fabelmans یکی از شخصی‌ترین، پخته‌ترین و تأثیرگذارترین آثار استیون اسپیلبرگ و یک شاهکار سینمایی مدرن است.
این فیلم، بیش از آنکه یک زندگی‌نامه صرف باشد، یک اعتراف صادقانه، یک تحلیل روانشناختی عمیق، و یک نامه عاشقانه به دو نیروی اصلی شکل‌دهنده زندگی کارگردانش، یعنی خانواده و سینماست.
“خانواده فیبلمن” با داستانی جهان‌شمول در مورد رشد، از دست دادن، و یافتن صدای شخصی، اثری است که هم علاقه‌مندان جدی سینما را به وجد می‌آورد و هم هر مخاطبی که تجربه پیچیدگی‌های روابط خانوادگی را داشته، عمیقاً تحت تأثیر قرار می‌دهد. این فیلم، یادآوری قدرتمندی است از اینکه چگونه هنر می‌تواند به ما در درک، پردازش و در نهایت، کنار آمدن با زیباترین و در عین حال دردناک‌ترین لحظات زندگی کمک کند.
