بحران ۳۰۰ همتی یارانه و نارضایتی همگانی
محمدرضا مرتضوی، رئیس انجمن آردسازان، با بیان اینکه سالانه ۳۰۰ همت یارانه به آرد و نان تخصیص می‌یابد، گفت: «علی‌رغم تخصیص این میزان یارانه عظیم، مردم، کشاورز، دولت و نانوایان همگی گلایه‌مند هستند.» این حجم از نارضایتی نشان می‌دهد که ساختار فعلی توزیع یارانه و قیمت‌گذاری دستوری شکست خورده است. این یارانه‌ها به جای رسیدن به دست مصرف‌کننده واقعی، به دلیل عدم شفافیت، زمینه را برای قاچاق آرد، مصرف نان خشک در دامداری‌ها و کاهش کیفیت نان فراهم کرده و به هدررفت گسترده منابع ملی منجر شده است.
راهکار اصلی: مزایای فروش کیلویی نان چیست؟
بسیاری از کارشناسان و فعالان این حوزه، راهکار نهایی را در دو اقدام مکمل می‌دانند: آزادسازی نرخ و حرکت به سمت فروش کیلویی نان. به گفته مرتضوی، «قیمت نان همانند دیگر کالاها باید کیلویی باشد که در این صورت دیگر کوچک شدن چانه و دیگر تخلفات حل می‌شود.» در مدل فروش کیلویی، مصرف‌کننده دقیقاً به اندازه وزن نانی که دریافت می‌کند، پول پرداخت می‌کند. این روش، تخلف کم‌فروشی از طریق کاهش وزن چانه را به طور کامل از بین می‌برد و رقابت میان نانوایان را به سمت افزایش کیفیت سوق می‌دهد. این طرح همچنین پیش‌نیاز اصلی برای اصلاح نظام یارانه و پرداخت مستقیم آن به خانوارها است.
نانوایان در برزخ قیمت‌گذاری؛ افزایش هزینه‌ها و ثبات نرخ
در حال حاضر، نانوایان یارانه‌پز در شرایط دشواری قرار دارند. محمدجواد کرمی، رئیس کارگروه آرد و نان، با اشاره به اینکه قیمت نان طی ۲ تا ۳ سال اخیر ثابت مانده، می‌گوید: «تمامی مولفه‌ها اعم از بیمه، حقوق و دستمزد و اجاره‌بها افزایش یافته است و نانوایان منتظر اعلام نرخ‌های جدید هستند.» این در حالی است که هنوز قیمت جدیدی به صورت رسمی ابلاغ نشده و هرگونه افزایش قیمت غیرقانونی تلقی می‌شود. این وضعیت باعث شده بسیاری از نانوایان برای جبران هزینه‌ها، به صورت غیررسمی قیمت‌ها را افزایش داده یا از وزن چانه کم کنند، موضوعی که موجب نارضایتی مردم شده است.
چرا طرح هوشمندسازی نان شکست خورد؟
طرح هوشمندسازی واحدهای خبازی (نانینو) که از خرداد ۱۴۰۱ با هدف مدیریت یارانه و کاهش تخلفات کلید خورد نیز نتوانست به اهداف خود دست یابد. بررسی‌های میدانی و اذعان صاحب‌نظران نشان می‌دهد که این طرح نه تنها در کنترل قاچاق آرد و کاهش تخلفات مؤثر نبوده، بلکه با ایجاد روش‌های جدید تقلب (مانند درج تعداد نان بیشتر در سامانه)، مشکلات این حوزه را پیچیده‌تر کرده است.
سوالات متداول؛ فروش کیلویی نان
راهکار اصلی برای حل مشکل قیمت و کیفیت نان چیست؟
کارشناسان معتقدند راهکار اصلی، حذف قیمت‌گذاری دستوری و اجرای طرح فروش کیلویی نان است. این کار باعث شفافیت در قیمت‌گذاری و جلوگیری از کم‌فروشی از طریق کاهش وزن چانه می‌شود.
چرا نانوایان قیمت نان را خودسرانه افزایش می‌دهند؟
به دلیل اینکه هزینه‌های تولید آن‌ها (مانند دستمزد، اجاره، بیمه) در چند سال اخیر به شدت افزایش یافته، اما قیمت رسمی نان توسط دولت ثابت مانده است. نانوایان برای جبران هزینه‌ها ناچار به افزایش غیررسمی قیمت هستند.
میزان یارانه تخصیص یافته به آرد و نان چقدر است؟
بر اساس اعلام رئیس انجمن آردسازان، سالانه بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار میلیارد تومان (همت) یارانه به این حوزه تخصیص می‌یابد که به دلیل ساختار ناکارآمد، بخش بزرگی از آن به هدر می‌رود.
آیا قیمت جدید نان به زودی اعلام می‌شود؟
بله، کارگروه‌های استانی در حال بررسی و آنالیز قیمت جدید هستند و انتظار می‌رود نرخ‌های جدید طی روزهای آتی مصوب و ابلاغ شود. اما این تنها یک راه‌حل موقت است و مشکل اصلی را حل نمی‌کند.
نتیجه‌گیری
چرخه معیوب قیمت‌گذاری دستوری و توزیع ناکارآمد یارانه در حوزه آرد و نان، کشور را با هدررفت عظیم منابع و نارضایتی عمومی مواجه کرده است. به نظر می‌رسد راهی جز یک جراحی بزرگ اقتصادی از طریق آزادسازی قیمت و حرکت به سمت فروش کیلویی نان باقی نمانده است. این اقدام اگرچه ممکن است در کوتاه مدت چالش‌برانگیز باشد، اما در بلندمدت می‌تواند به شفافیت، افزایش کیفیت، کاهش تخلفات و رساندن یارانه به دست مصرف‌کننده واقعی منجر شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر می‌توانید به وب‌سایت وزارت صمت مراجعه کنید.
