فیلم رها به خوبی چالش‌ها و فشارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که این خانوار با آن‌ها روبه‌رو است را به تصویر می‌کشد و نشان می‌دهد که چگونه تاب‌آوری اجتماعی می‌تواند در شرایط بحرانی کمک‌کننده باشد.
برخی از جامعه شناسان بر این باورند که تاب‌آوری اجتماعی در فیلم رها به خوبی به تصویر کشیده شده است؛ موضوعی که کمرنگ شدن آن در جامعه نمود و ظهور دارد و نباید مغفول بماند.
تعریف تاب‌آوری اجتماعی
تاب‌آوری اجتماعی به توانایی افراد و جوامع برای مقاومت در برابر استرس‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی اشاره دارد و ظرفیت پیش‌بینی، آماده‌سازی، پاسخ به چالش‌ها و انطباق با آن‌ها در عین حفظ عملکرد اجتماعی را در بر می‌گیرد.
این مفهوم نشان می‌دهد که چگونه افراد و جوامع می‌توانند با استفاده از روابط اجتماعی مثبت و حمایت‌های اجتماعی، ناملایمات را تبدیل به فرصت‌های رشد جمعی کنند. در فیلم رها، ناتوانی این خانواده در مقابله با مشکلات و فروپاشی نظام اجتماعی آن‌ها، چالش‌های تاب‌آوری اجتماعی را برجسته می‌کند.
فیلم رها و بازتاب بحران‌های اجتماعی
فیلم رها، درام ایرانی محصول سال ۱۴۰۳ به کارگردانی حسام فرهمند و تهیه‌کنندگی سعید خانی است. همچنین مرضیه برومند به عنوان مشاور کارگردان در این فیلم حضور دارد. بازیگران برجسته این فیلم شامل شهاب حسینی، غزل شاکری، ضحا اسماعیلی، آرمان میرزایی و محمدرضا سامیان هستند.
این فیلم در جشنواره چهل و سوم فیلم فجر رونمایی شد و در ایام نوروز ۱۴۰۴ یکی از فیلم‌های پرمخاطب سینماها بود. به گفته بسیاری از منتقدان سینما، «رها» به عنوان یک ملودرام حساب‌شده توانست رضایت خوبی از مخاطبان بدست آورد و نمایشی واقع‌گرایانه از تاب‌آوری اجتماعی ارائه دهد.
آسیب‌های اجتماعی و چرخه‌ای که «رها» به تصویر می‌کشد
یکی از پژوهشگران اجتماعی اصفهانی معتقد است که فیلم رها به‌خوبی چرخه آسیب‌های اجتماعی را که به‌طور پیوسته یکدیگر را تقویت می‌کنند، به تصویر کشیده است. امان‌الله باطنی افزود: “فیلم نشان می‌دهد که خودکشی، بیکاری، فقر، سرقت و قتل به‌طور متناوب در یک چرخه قرار دارند که هر کدام از دیگری تأثیر می‌پذیرد و باعث وقوع اتفاقات بعدی می‌شود.” این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه آسیب‌های اجتماعی می‌توانند در یک طبقه اجتماعی توزیع شده و به مسائلی مانند سرقت، بیکاری و قتل تبدیل شوند، گفت: “این چرخه آسیب‌ها می‌تواند به بحران‌های جدی در جامعه منتهی شود و نیازمند راهکارهایی فوری است.”
نظریه‌های جامعه‌شناسی و تأثیرات آن‌ها در فیلم رها
باطنی ادامه داد: “در فیلم، پدیده کاستی شدن آسیب‌های اجتماعی به‌طور واضح دیده می‌شود و می‌توان آن را به ضرب‌المثل «هر چه سنگه مال پای لنگه» نسبت داد. این موضوع نشان می‌دهد که آسیب‌های اجتماعی به‌طور مداوم در یک طبقه اجتماعی تولید و توزیع می‌شوند، و این مسئله می‌تواند موجب تشدید مشکلات اقتصادی و اجتماعی شود.” وی تأکید کرد که این پدیده باعث می‌شود افراد برای فرار از وضعیت طبقاتی خود به راه‌حل‌های میان‌بُر مانند قمار یا گروه‌های جرم و جنایت روی بیاورند.
اثر شکاف طبقاتی در فیلم رها
شکاف طبقاتی یکی از نکات قابل‌توجه در فیلم «رها» است. در این فیلم، جدال بین طبقات مختلف جامعه، همراه با برچسب‌های اجتماعی، به‌ویژه در درگیری‌های دو خانواده فقیر و ثروتمند، به‌خوبی به نمایش درآمده است. این فیلم نشان می‌دهد که چطور فشارهای اجتماعی و اقتصادی می‌تواند به درگیری‌های خشونت‌آمیز و تغییرات منفی در رفتارهای فردی منجر شود.
تأثیر بحران‌ها و پدیده‌های اجتماعی در رفتارهای نوجوانان
یکی از نکات مهم در فیلم رها، ظهور بحران در رفتار نوجوانان است. در این فیلم، پسر خانواده که به‌خاطر خواهرش دست به قتل و سرقت می‌زند، نمونه‌ای از این بحران‌ها را نشان می‌دهد. طبق نظریه «گزینش عقلانی»، علت بسیاری از رفتارهای خطرناک در دوران نوجوانی این است که آن‌ها تصویر روشنی از آینده ندارند و به همین خاطر «خودکنترلی» در آن‌ها کاهش می‌یابد. این مسئله در فیلم به‌وضوح نمایان است، جایی که شخصیت پسر خانواده بدون توجه به آینده، تصمیمات خطرناکی می‌گیرد.
تأثیر نداشتن آینده روشن در رفتارهای خطرناک
باطنی افزود: “ریشه بسیاری از جرم‌هایی که این روزها نه فقط در قشر نوجوان، بلکه در سایر گروه‌های جامعه مشاهده می‌شود، ناشی از بی‌آینده‌گی است؛ چیزی که برادر شخصیت «رها» در فیلم به‌طور دردناکی آن را روایت می‌کند. افراد در این وضعیت به‌دنبال راه‌حل‌های فوری برای فرار از بحران‌های اجتماعی خود می‌گردند.” این موضوع به‌ویژه در دوران نوجوانی و جوانی که افراد احساس ناامیدی و بی‌پناهی می‌کنند، بیشتر نمود پیدا می‌کند.
چالش‌های اجتماعی و اقتصادی در جامعه و راهکارهای مدیریت آن‌ها
پژوهشگران اجتماعی بر این باورند که در جامعه امروز ایران نشانه‌های انباشت ناکامی‌های اجتماعی و اقتصادی مشهود است. اگر این مشکلات از سوی مسئولان امر مدیریت و برای آن چاره‌اندیشی نشود، به رواج بیشتر آسیب‌هایی مانند پرخاشگری و جرم در جامعه منجر خواهد شد. اصلاح ساختارهای اجتماعی و تقویت تاب‌آوری فردی و اجتماعی می‌تواند از تشدید این بحران‌ها جلوگیری کند و شرایط را برای مدیریت بهتر بحران‌ها مهیا کند.
کارگردان سینما نوشت: جسارت ساخت فیلمی چون فیلم رها آن هم در زمانه‌ای که سینمای اجتماعی به حاشیه رفته، قابل تقدیر است.
حمیدرضا قربانی کارگردان سینما در یادداشتی به بهانه اکران فیلم رها نوشت:
فیلم رها فیلمی خوش‌ساخت و تاثیرگذار با کارگردانی حساب شده و حرفه‌ای است. بازی‌های یک‌دست به‌خصوص بازیشهاب حسینی و غزل شاکری که به ویژگی‌های مثبت این فیلم افزوده است.
در این وانفسایی که سینمای اجتماعی ما به سمت حاشیه و حتی حذف رانده شده، جسارت تهیه‌کننده فیلم برای رفتن سراغ این نوع سینما با پرداختی واقع‌گرایانه به وضعیت اقتصادی روز جامعه و جابه‌جایی طبقه و افول اقتصادی سطوح مختلف جامعه، بسیار احترام‌برانگیز و قابل تحسین است.
امیدوارم فیلم رها در اکران عمومی هم به خوبی دیده شود.»
قربانی تدوینگر سینما و کارگردان فیلم‌های «مغز استخوان» و «خانه‌ای در خیابان چهل‌ویکم» است.
