راز نفرین مقبره توت عنخ آمون؛ آیا مرگ‌های مرموز کاشفان حقیقت داشت؟

مقبره توت عنخ آمون به ما نشان داد که چگونه یک داستان جذاب می‌تواند از خودِ حقیقت، بزرگتر شود. در این گزارش، به بهانه سالروز این کشف شگفت‌انگیز، ما به دل این راز ۱۰۰ ساله سفر می‌کنیم، داستان واقعی “نفرین” را بررسی کرده و نگاهی به هنر، اقتصاد و کسب‌وکار عظیمی می‌اندازیم که از دل این مقبره طلایی بیرون آمد.

فصل اول: جستجوی ناامیدانه در دره پادشاهان

داستان مقبره توت عنخ آمون، داستان شور و وسواس یک مرد است: هوارد کارتر، باستان‌شناس بریتانیایی. در اوایل قرن بیستم، تقریباً تمام باستان‌شناسان معتقد بودند که “دره پادشاهان” در مصر، دیگر هیچ رازی برای فاش کردن ندارد و تمام مقبره‌ها قرن‌ها پیش غارت شده‌اند. اما کارتر به وجود یک فرعون گمنام به نام “توت‌عَنخ‌آمون” ایمان داشت و معتقد بود مقبره دست‌نخورده او جایی در همان دره پنهان شده است.

او سال‌ها با حمایت مالی یک اشراف‌زاده ثروتمند بریتانیایی به نام لرد کارناروون، وجب به وجب دره را کاوش کرد. پس از پنج فصل حفاری سخت و بی‌نتیجه، لرد کارناروون که از این کسب‌وکار پرهزینه خسته شده بود، در سال ۱۹۲۲ به کارتر اولتیماتوم داد: این آخرین فصل حفاری تو با حمایت من خواهد بود. کارتر در اوج ناامیدی، تصمیم گرفت آخرین شانس خود را در منطقه‌ای که قبلاً جستجو کرده بود، امتحان کند؛ منطقه‌ای درست زیر بقایای کلبه‌های کارگران باستانی.

فصل دوم: “بله، چیزهای شگفت‌انگیز!”

در ۴ نوامبر ۱۹۲۲، معجزه رخ داد. کارگران به پله‌ای سنگی برخوردند که به یک در مهر و موم شده منتهی می‌شد. مُهرهای روی در نشان می‌داد که این مقبره، به احتمال زیاد دست‌نخورده باقی مانده است. کارتر بلافاصله به لرد کارناروون تلگراف زد تا خود را به مصر برساند.

چند هفته بعد، در ۲۶ نوامبر، کارتر، کارناروون و دخترش در مقابل درگاه دوم ایستاده بودند. کارتر با دستان لرزان، سوراخی کوچک در گوشه در ایجاد کرد، شمعی را داخل برد و به تاریکی خیره شد. لرد کارناروون که طاقتش تمام شده بود، پرسید: “آیا چیزی می‌بینی؟” و کارتر آن جمله تاریخی را گفت: “بله، چیزهای شگفت‌انگیز.”

آنها اولین انسان‌هایی بودند که پس از ۳۰۰۰ سال، به گنجینه‌ای باورنکردنی نگاه می‌کردند: اتاق‌هایی پر از تخت‌های طلایی، ارابه‌های جنگی، مجسمه‌ها و مهم‌تر از همه، ماسک مرگ طلایی و تابوت ساخته شده از طلای خالص توت عنخ آمون. کشف مقبره توت عنخ آمون، بزرگترین گنجینه باستان‌شناسی بود که تا آن روز پیدا شده بود.

فصل سوم: جنجال بزرگ؛ نفرین فرعون آغاز می‌شود

خبر این کشف مانند بمب در سراسر جهان منفجر شد. اما هیجان این کشف، خیلی زود با سایه‌ای تاریک همراه شد؛ داستانی که روزنامه‌ها عاشق آن بودند. “نفرین فرعون”.

این جنجال از کجا شروع شد؟ چند ماه پس از بازگشایی مقبره توت عنخ آمون، در آوریل ۱۹۲۳، لرد کارناروون، حامی مالی پروژه، در قاهره درگذشت. علت مرگ، عفونت ناشی از نیش یک پشه بود که هنگام اصلاح صورتش آن را بریده بود. مرگ او به خودی خود عجیب نبود، اما روزنامه‌ها به دنبال داستانی جذاب‌تر بودند.

شایعات به سرعت جان گرفتند: می‌گفتند در شب مرگ کارناروون، تمام برق شهر قاهره قطع شد. می‌گفتند سگ خانگی او در انگلستان، همزمان با مرگش، زوزه کشید و مُرد. و از همه جنجالی‌تر، ادعا می‌کردند که کتیبه‌ای بر ورودی مقبره وجود داشته که می‌گفته: “مرگ، با بال‌های سریع خود، هر آنکس را که خواب فرعون را برهم زند، در بر خواهد گرفت.”

مرگ لرد کارناروون، تنها آغاز بود. در سال‌های بعد، مرگ چند نفر دیگر که به نوعی با مقبره توت عنخ آمون در ارتباط بودند (مانند بازدیدکنندگان یا برخی از اعضای تیم حفاری)، به این آتش دامن زد. روزنامه‌ها با تیترهای درشت از “انتقام فرعون” می‌نوشتند و هالیوود با ساختن فیلم‌های “مومیایی”، این ترس را به بخشی از فرهنگ عامه تبدیل کرد.

واقعیت علمی پشت افسانه: آیا نفرین واقعی بود؟

اما آیا علم توضیحی برای این مرگ‌ها داشت؟ دهه‌ها بعد، دانشمندان با بررسی این پرونده، به نتایج جالبی رسیدند:

1. کتیبه نفرین وجود نداشت: هیچ کتیبه‌ای با آن متن جنجالی بر در مقبره توت عنخ آمون پیدا نشد. این مورد به کلی ساخته و پرداخته رسانه‌ها بود.
2. تئوری قارچ‌ها و باکتری‌ها: یک نظریه علمی معتبرتر وجود دارد. یک مقبره مهر و موم شده برای ۳۰۰۰ سال، می‌تواند محیطی عالی برای رشد قارچ‌ها و باکتری‌های باستانی باشد که سیستم ایمنی بدن انسان مدرن برای مقابله با آن‌ها آماده نیست. این امکان وجود دارد که لرد کارناروون، که از قبل نیز وضعیت سلامتی ضعیفی داشت، در اثر استنشاق این پاتوژن‌ها بیمار شده و عفونت نیش پشه او را از پا درآورده باشد.
3. آمار، قاتل افسانه: مهم‌ترین دلیل علمی برای رد نفرین، آمار است. بررسی‌ها نشان داد که از ۵۸ نفر حاضر در زمان بازگشایی مقبره توت عنخ آمون، تنها ۸ نفر در طول ۱۲ سال بعد درگذشتند. هوارد کارتر، نفر اصلی که مقبره را باز کرد و مومیایی را لمس نمود، ۱۷ سال بعد و در سن ۶۴ سالگی به مرگ طبیعی درگذشت. میانگین عمر بازماندگان این کشف، هیچ تفاوتی با میانگین عمر مردم عادی در آن دوران نداشت.

در واقع، “نفرین فرعون” یک طوفان رسانه‌ای کامل بود که توسط روزنامه‌نگاران خلاق برای فروش بیشتر روزنامه‌هایشان ساخته شد.

اقتصاد و هنر: “توت‌مانیا” (Tutmania) چگونه جهان را تسخیر کرد

کشف مقبره توت عنخ آمون، تأثیری فراتر از باستان‌شناسی داشت و یک جنون جهانی به نام “توت‌مانیا” را به راه انداخت که بر اقتصاد و هنر دهه ۱۹۲۰ تأثیر عمیقی گذاشت:

• انقلاب در هنر و مد: نقوش مصری، گل‌های لوتوس و نمادهای هیروگلیف، ناگهان به مُد روز تبدیل شدند. این نمادها وارد طراحی لباس، جواهرات، مبلمان و حتی معماری “آرت دکو” (Art Deco) شدند.
• تولد گردشگری مدرن مصر: این کشف، مصر را به مقصد شماره یک گردشگری لوکس در جهان تبدیل کرد. هتل‌های مجلل در قاهره ساخته شدند و هزاران نفر برای دیدن شگفتی‌های دره پادشاهان به این کشور سفر کردند و یک کسب‌وکار توریستی پررونق را پایه‌گذاری نمودند.
• کسب‌وکار نمایشگاه‌های جهانی: گنجینه توت عنخ آمون به پرطرفدارترین نمایشگاه موزه‌ای در تاریخ تبدیل شد. تور جهانی این آثار در دهه‌های مختلف، میلیون‌ها بازدیدکننده را به موزه‌ها کشاند و رکوردهای فروش بلیت را شکست.

سوالات متداول (FAQ)

مقبره توت عنخ آمون چرا اینقدر مهم است؟

اهمیت مقبره توت عنخ آمون در این بود که تقریباً “دست‌نخورده” پیدا شد. در حالی که تمام مقبره‌های دیگر فراعنه بزرگ، در دوران باستان غارت شده بودند، این مقبره به ما یک نگاه بی‌نظیر و کامل از شکوه، ثروت و آیین‌های تدفین در مصر باستان ارائه داد.

توت عنخ آمون که بود؟

او یکی از فراعنه سلسله هجدهم مصر بود که در حدود ۹ سالگی به سلطنت رسید و در حدود ۱۹ سالگی به طور ناگهانی درگذشت. او در تاریخ یک فرعون کم‌اهمیت بود و شهرت امروزی‌اش را تنها مدیون کشف مقبره دست‌نخورده‌اش است.

آیا “نفرین فرعون” حقیقت داشت؟

از نظر علمی و آماری، خیر. هیچ نفرین ماوراء طبیعی در کار نبود. مرگ لرد کارناروون به دلایل طبیعی (عفونت) رخ داد و سایر اعضای تیم حفاری عمر طبیعی داشتند. داستان “نفرین” عمدتاً توسط رسانه‌ها برای جذابیت بیشتر ساخته و پرداخته شد.

ارزشمندترین گنجینه مقبره توت عنخ آمون چیست؟

اگرچه مقبره پر از هزاران شیء گران‌بها بود، اما مشهورترین و ارزشمندترین قطعه، “ماسک مرگ” طلایی و فیروزه‌کوب توت عنخ آمون است که بر روی صورت مومیایی او قرار داشت و امروزه یکی از شاهکارهای هنر جهان باستان محسوب می‌شود.

نتیجه‌گیری: داستانی بزرگتر از طلا

سالروز کشف مقبره توت عنخ آمون، یادآور داستانی پر از شگفتی است. داستانی از پشتکار یک باستان‌شناس، ثروت باورنکردنی یک تمدن کهن، و قدرت رسانه‌ها در خلق افسانه‌هایی که از خود تاریخ جذاب‌تر می‌شوند. “نفرین فرعون” شاید واقعی نبود، اما داستانی که خلق کرد، به اندازه گنجینه‌های طلایی مقبره، ماندگار شد و به ما نشان داد که چگونه کنجکاوی بشر می‌تواند در دل خاک، درهایی به سوی دنیای شگفت‌انگیز گذشته باز کند.