جنگل های هیرکانی دقیقاً کجاست؟
این نوار سبز باستانی که به نام “جنگل های هیرکانی خزری” نیز شهرت دارد، یکی از منحصر به فردترین اکوسیستم های جهان است. جنگل های هیرکانی مانند یک کمربند سبز، حاشیه جنوبی دریای خزر را در بر گرفته اند. این جنگل ها از منطقه آستارا در شمال استان گیلان آغاز شده و تا منطقه گلی داغ در شرق استان گلستان امتداد می یابند.
پراکندگی جغرافیایی این جنگل ها به گونه ای است که سه استان شمالی ایران را پوشش می دهد. بر اساس نقشه های منابع طبیعی، سهم استان ها از جنگل های هیرکانی بدین شرح است:
- استان مازندران: ۵۳ درصد (بیشترین سهم)
- استان گیلان: ۲۶ درصد
- استان گلستان: ۲۱ درصد
نکته جالب توجه این است که این اکوسیستم ارزشمند محدود به مرزهای سیاسی ایران نیست و بخشی از امتداد آن در کشور جمهوری آذربایجان نیز قرار دارد که نشان دهنده اهمیت فرامرزی و بین المللی آن است.
ریشه واژه هیرکانی؛ سرزمین گرگ ها
نام “هیرکانی” ریشه در تاریخ و زبان باستانی این سرزمین دارد و دارای بار معنایی عمیقی است. این واژه از کلمه اوستایی “وهرگ” (Vahrk) گرفته شده که به معنای “گرگ” است. در گذر زمان و تغییرات زبانی، این ریشه به “هیرکانیا” تغییر شکل داد که مفهوم “سرزمین گرگ ها” را می رساند.
این نامگذاری نشان می دهد که از دیرباز، این مناطق زیستگاه اصلی گرگ ها و حیات وحش غنی بوده است. نام تاریخی شهر گرگان نیز برگرفته از همین ریشه است و جنگل های هیرکانی هویت نام خود را مستقیماً از این پیشینه تاریخی وام گرفته اند.
قدمت حیرت انگیز؛ بازمانده عصر یخبندان
شاید باورکردنی نباشد، اما زمانی که در جنگل های هیرکانی قدم می زنید، در حال تنفس در هوای دوران دایناسورها هستید. این جنگل ها با عمری بالغ بر ۴۰ میلیون سال، یکی از کهن ترین زیست بوم های زنده در سراسر کره زمین محسوب می شوند.
این جنگل ها بازمانده مستقیم دوران ژوراسیک (عصر سوم زمین شناسی) هستند. در زمانی که عصر یخبندان بخش عمده ای از پوشش گیاهی اروپا و نیمکره شمالی را نابود کرد، موقعیت خاص جغرافیایی جنگل های هیرکانی (قرارگیری بین دریای خزر و رشته کوه البرز) مانند یک سپر محافظ عمل کرد و مانع از انجماد و نابودی آن ها شد. این پایداری عجیب، هیرکان ها را به یک “موزه زنده تاریخ طبیعی” تبدیل کرده است که منجر به ثبت جهانی آن در فهرست میراث یونسکو شد.
تنوع زیستی؛ خانه امن حیوانات و گیاهان نایاب
ارزش اکولوژیک جنگل های هیرکانی تنها به قدمت آن نیست، بلکه به تنوع زیستی بی نظیر آن نیز باز می گردد. این جنگل ها پناهگاه امنی برای گونه های جانوری و گیاهی هستند که در کمتر جای دیگری یافت می شوند.
حیات وحش هیرکانی
در دل این جنگل ها، بیش از ۶۰ گونه پستاندار زندگی می کنند. حیواناتی نظیر خرس قهوه ای، پلنگ ایرانی (مرال)، شوکا، گربه وحشی، بز کوهی، گرگ، شغال، روباه سردم سیاه و خرگوش بخشی از ساکنان این منطقه هستند. همچنین آسمان جنگل های هیرکانی محل پرواز بیش از ۱۸۰ گونه پرنده از جمله عقاب، شاهین، کرکس، قرقاول، کبک و انواع دارکوب است.
گنجینه گیاهی
پوشش گیاهی این منطقه نیز شگفت انگیز است. بیش از ۳۰۰ گونه درختی و درختچه ای در این جنگل ها شناسایی شده است. درختانی مانند بلوط، راش، توسکا، انجیلی (که چوب آن مانند آهن سخت است)، سرخدار (فسیل زنده)، نمدار، نارون و افرا، تنوع تصویری و ژنتیکی بی نظیری را به جنگل های هیرکانی بخشیده اند.
ماجرای آتش سوزی جنگل های الیت چالوس
متاسفانه در روزهای اخیر، بخشی از این میراث جهانی در منطقه الیت شهرستان چالوس (استان مازندران) دچار حریق شده است. این آتش سوزی که از تاریخ ۱۰ آبان ماه شعله ور شد، در ابتدا به صورت لکه ای و محدود بود، اما شرایط محیطی باعث گسترش آن شد.
پوشش جنگلی خشک ناشی از پاییز کم بارش، وزش بادهای گرم و وجود شیب های تند و صخره ای که دسترسی نیروهای امدادی را دشوار می کند، باعث شده است که شعله های آتش چندین بار پس از مهار نسبی، دوباره زبانه بکشند. عملیات اطفای حریق در این بخش از جنگل های هیرکانی همچنان با تلاش جنگلبانان و نیروهای مردمی ادامه دارد.
روستای الیت کجاست؟
روستای الیت، یکی از مناطق ییلاقی و توریستی بسیار زیبا در بخش مرزن آباد شهرستان چالوس است. این روستا که فاصله کمی تا شهر رامسر دارد، به دلیل طبیعت بکر و قرارگیری در دل کوهستان، یکی از ورودی های اصلی به بخش های کوهستانی جنگل های هیرکانی محسوب می شود.
علت سوختن جنگل؛ دست انسان یا قهر طبیعت؟
بر اساس اظهارات مقامات مسئول در اداره منابع طبیعی مازندران، بررسی های اولیه نشان می دهد که عامل اصلی این فاجعه، “عامل انسانی” بوده است. سهل انگاری گردشگران غیرمسئول در خاموش نکردن آتش، رها کردن بطری های شیشه ای (که مانند ذره بین عمل می کنند) و یا حتی اقدامات عمدی، به عنوان متهمان ردیف اول آتش سوزی در جنگل های هیرکانی الیت شناخته شده اند.
البته شرایط اقلیمی نیز بی تاثیر نبوده است. خشکی شدید هوا در فصل پاییز، کاهش رطوبت نسبی و انباشت برگ های خشک در کف جنگل، بستر را برای گسترش سریع آتش فراهم کرده است. طبق برآوردها، تاکنون حدود ۸ هکتار از اراضی جنگلی ارزشمند در این منطقه طعمه حریق شده و تلاش برای مهار کامل آن ادامه دارد.
سوالات متداول
جنگل های هیرکانی الیت دقیقاً در کجا قرار دارند؟
جنگل های الیت در استان مازندران، شهرستان چالوس و در بخش مرزن آباد واقع شده اند. روستای الیت یکی از مناطق کوهستانی و جنگلی این ناحیه است.
علت اصلی آتش سوزی اخیر در جنگل های هیرکانی چیست؟
مقامات مسئول علت اصلی را عوامل انسانی (سهل انگاری گردشگران یا عمدی) اعلام کرده اند که با خشکی هوا و وزش باد تشدید شده است.
چرا جنگل های هیرکانی تا این حد با ارزش هستند؟
چون این جنگل ها قدمتی ۴۰ میلیون ساله دارند و بازمانده عصر یخبندان و دوران ژوراسیک هستند. آن ها به عنوان موزه زنده زمین در یونسکو ثبت شده اند.
معنی واژه هیرکانی چیست؟
واژه هیرکانی از کلمه باستانی “وهرگ” به معنای گرگ گرفته شده و به معنی “سرزمین گرگ ها” است که نام قدیم منطقه گرگان نیز بوده است.
نتیجه گیری
سوختن حتی یک درخت در جنگل های هیرکانی، به معنای نابودی برگی از تاریخ ۴۰ میلیون ساله زمین است. آتش سوزی اخیر در جنگل های الیت چالوس، زنگ خطری جدی برای مسئولان و مردم است. در حالی که عوامل طبیعی مانند خشکی هوا ریسک را بالا می برند، اما این بی احتیاطی انسانی است که جرقه نهایی را می زند. حفاظت از این میراث جهانی نیازمند عزم ملی، تجهیزات پیشرفته اطفای حریق هوایی و البته فرهنگ سازی عمیق در میان گردشگران است. امید است با مهار سریع آتش، از گسترش این فاجعه زیست محیطی جلوگیری شود. برای پیگیری آخرین وضعیت آتش سوزی می توانید به وبسایت پرداد خبر مراجعه کنید.
