جایگاه ایران در نقشه جهانی تولید و صادرات خرما
بر اساس آمارهای ارائه شده در میز ملی خرما، ایران در میان غول های تولیدکننده این محصول استراتژیک جایگاه ویژه ای دارد. ابوالقاسم محمدزاده با اشاره به ۱۰ کشور برتر تولیدکننده اظهار کرد که کشورهایی مانند مصر، عربستان سعودی، ایران، الجزایر، پاکستان، عراق، سودان، امارات، عمان و تونس بازیگران اصلی این میدان هستند. نکته قابل توجه این است که اگرچه مصر بیشترین حجم تولید را دارد، اما ایران در زمینه صادرات خرما گوی سبقت را از رقبا ربوده است.
این مقام مسئول تصریح کرد: “ایران با تولید سالانه یک و نیم میلیون تن خرما در میان سه کشور اول تولیدکننده جای دارد، اما در بخش صادرات با ارسال ۴۳۰ هزار تن محصول به بازارهای جهانی، رتبه نخست را از آن خود کرده است.” پس از ایران، عربستان سعودی با ۳۹۰ هزار تن و امارات متحده عربی با ۳۳۰ هزار تن در رتبه های دوم و سوم صادرات خرما قرار دارند. ارزش این حجم از تجارت برای ایران حدود ۴۳۰ میلیون دلار برآورد شده است که رقم قابل توجهی در سبد صادرات غیرنفتی محسوب می شود.
تنوع ارقام؛ برگ برنده ایران در صادرات خرما
یکی از دلایل موفقیت ایران در تصاحب بازارهای جهانی، تنوع بی نظیر ارقام خرمای تولیدی در استان های مختلف کشور است. برخلاف بسیاری از کشورها که تنها بر روی یک یا دو نوع خاص تمرکز دارند، اقلیم چهارفصل ایران اجازه پرورش انواع مختلفی از این محصول را می دهد که هر کدام مشتریان خاص خود را در گوشه و کنار دنیا دارند.
محمدزاده در این نشست به ارقام مهم تجاری اشاره کرد و گفت: “ارقام خرمای صادراتی ایران شامل مضافتی، کبکاب، شاهانی، زاهدی، ربی، خاصویی و پیارُم است.” هر یک از این ارقام ویژگی های منحصر به فردی دارند؛ برای مثال خرمای پیارم به عنوان گران ترین و لوکس ترین خرمای ایران شناخته می شود که مشتریان خاصی در اروپا دارد، در حالی که خرمای مضافتی و کبکاب به دلیل رطوبت و طعم عام پسند، حجم عمده ای از صادرات خرما به کشورهای همسایه و آسیا را تشکیل می دهند.
بازارهای هدف؛ از همسایگان تا قدرت های نوظهور
شناسایی بازارهای هدف، یکی از ارکان اصلی موفقیت در تجارت بین الملل است. خوشبختانه خرمای ایران توانسته است راه خود را به بازارهای متنوعی باز کند. عضو کارگروه میز ملی خرما، مقاصد اصلی محموله های صادراتی ایران را تشریح کرد.
به گفته وی، کشورهای هندوستان، پاکستان، ترکیه، امارات متحده عربی، افغانستان، قزاقستان، چین، عراق و روسیه از مهم ترین مشتریان خرمای ایران هستند. حضور کشورهایی مانند چین و روسیه در این لیست نشان می دهد که دیپلماسی اقتصادی و تمرکز بر بازارهای شرقی توانسته است مسیرهای جدیدی را برای صادرات خرما هموار کند. به ویژه بازار هند و پاکستان به دلیل نزدیکی فرهنگی و جغرافیایی، همواره از مشتریان سنتی و وفادار این محصول بوده اند.
تحلیل وضعیت بازار جهانی و سهم ایران
برای درک بهتر اهمیت جایگاه ایران، باید نگاهی به کلان داده های جهانی این محصول داشته باشیم. طبق آمارهای ارائه شده، سالانه حدود ۹ میلیون تن خرما در سراسر جهان تولید می شود. اما نکته جالب توجه اینجاست که از این حجم عظیم، حدود هفت میلیون تن در داخل کشورهای تولیدکننده مصرف می شود و تنها دو میلیون تن وارد چرخه تجارت جهانی می گردد.
این بدان معناست که ایران با صادرات ۴۳۰ هزار تنی، سهمی بیش از ۲۰ درصد از کل تجارت جهانی خرما را در اختیار دارد. سطح زیرکشت خرما در جهان حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است که عمده آن در کمربند خشک و نیمه خشک شامل شمال آفریقا، خاورمیانه و غرب آسیا متمرکز شده است. حفظ و ارتقای این سهم ۲۰ درصدی در بازار صادرات خرما نیازمند برنامه ریزی دقیق و هوشمندانه است.
چالش بزرگ: خام فروشی یا ارزش افزوده؟
با وجود حجم بالای صادرات، کارشناسان معتقدند درآمد ۴۳۰ میلیون دلاری برای این حجم از محصول، نشان دهنده پایین بودن نرخ فروش هر کیلوگرم خرما است. این مسئله ریشه در ضعف صنایع تبدیلی و بسته بندی دارد. بسیاری از خرماهای ایران به صورت فله یا در بسته بندی های بزرگ صادر شده و در کشورهای مقصد (مانند امارات) مجددا بسته بندی و با برندهای خارجی و قیمت بالاتر فروخته می شوند.
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت استان بوشهر در این باره تأکید کرد: “توسعه صنایع فرآوری و بسته بندی خرما، کلید افزایش ارزش افزوده و ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی است.” اگر ایران بخواهد درآمد حاصل از صادرات خرما را دو یا سه برابر کند، راهی جز سرمایه گذاری در صنایع تبدیلی، تولید فرآورده های جانبی (مانند شیره، قند خرما، شکلات خرما) و استفاده از بسته بندی های مدرن و مشتری پسند ندارد.
استان بوشهر؛ قطب رویدادهای ملی خرما
استان بوشهر به عنوان یکی از قطب های اصلی تولید خرما (به ویژه رقم کبکاب)، نقش محوری در سیاست گذاری های این حوزه ایفا می کند. محمدزاده با اشاره به اهمیت این استان گفت: “نمایشگاه و جشنواره خرما در استان بوشهر از رویدادهای ملی است که در راستای تحقق مصوبات میز ملی خرمای کشور و برنامه های توسعه ای بخش کشاورزی برگزار می شود.”
هدف از برگزاری این رویدادها که مبتنی بر مصوبات سال ۱۳۹۵ میز ملی خرما است، ارتقای بهره وری، ایجاد ارزش افزوده و گسترش صادرات خرما عنوان شده است. این جشنواره ها فرصتی است تا تولیدکنندگان، صادرکنندگان و صاحبان صنایع بسته بندی گرد هم آمده و برای رفع موانع موجود هم اندیشی کنند. برای پیگیری اخبار بیشتر در این حوزه می توانید به وبسایت پرداد خبر مراجعه کنید.
لزوم حمایت های قانونی و اجرایی
تحقق اهداف کلان صادراتی بدون حمایت دستگاه های قانون گذار و اجرایی ممکن نیست. عضو کارگروه ملی خرما با تأکید بر لزوم اجرای کامل مصوبات میز ملی خرما گفت: “بخشی از این مصوبات در سال های گذشته عملیاتی شده، اما برخی موارد هنوز اجرا نشده است.”
انتظار فعالان اقتصادی این است که مجلس شورای اسلامی و دستگاه های دولتی با رفع موانع گمرکی، تسهیل بازگشت ارز حاصل از صادرات و ارائه تسهیلات برای نوسازی ماشین آلات بسته بندی، مسیر را برای جهش در صادرات خرما هموار کنند. تنها در این صورت است که می توان امیدوار بود ایران نه تنها در کمیت، بلکه در کیفیت و درآمدزایی نیز رهبر بلامنازع بازار خرمای جهان باقی بماند.
نتیجه گیری
ایران با تکیه بر اقلیم منحصر به فرد و تلاش کشاورزان زحمتکش خود، توانسته است با صادرات ۴۳۰ هزار تن خرما، بر قله جهانی این محصول بایستد. اما این صدرنشینی در کمیت، نباید ما را از کیفیت و ارزش افزوده غافل کند. درآمد ۴۳۰ میلیون دلاری اگرچه ارزشمند است، اما با پتانسیل واقعی این صنعت فاصله دارد. راهکار اصلی برای تثبیت این جایگاه و افزایش درآمد ارزی، گذار از خام فروشی به سمت فرآوری و برندینگ است. صادرات خرما باید از ارسال محصول فله به ارسال محصول نهایی با ارزش بالا تغییر ماهیت دهد تا سود واقعی به سفره کشاورز ایرانی بازگردد.
سوالات متداول
ایران در چه رتبه ای از نظر صادرات خرما در جهان قرار دارد؟
طبق اعلام عضو کارگروه میز ملی خرما، ایران با صادرات سالانه ۴۳۰ هزار تن، رتبه اول بزرگ ترین صادرکننده خرما در جهان را در اختیار دارد.
مهم ترین ارقام خرمای صادراتی ایران کدامند؟
ارقام مضافتی، کبکاب، شاهانی، زاهدی، ربی، خاصویی و پیارم از مهم ترین و پرطرفدارترین ارقام در سبد صادرات خرما ایران هستند.
درآمد ارزی ایران از صادرات خرما چقدر است؟
ارزش صادرات خرمای ایران سالانه حدود ۴۳۰ میلیون دلار برآورد می شود که پتانسیل افزایش قابل توجهی از طریق صنایع تبدیلی دارد.
رقبای اصلی ایران در بازار جهانی خرما چه کشورهایی هستند؟
کشورهای مصر (بزرگترین تولیدکننده)، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اصلی ترین رقبای ایران در تولید و صادرات خرما محسوب می شوند.
