حکم سقط جنین پیش از دمیده شدن روح: حرمت سقط جنین در تمام مراحل
“دمیده شدن روح” یا “ولوح روح” اصطلاحی فقهی است که بر اساس روایات، به مرحله‌ای از رشد جنین اطلاق می‌شود که در آن، حیات انسانی به جنین اعطا می‌گردد. در مورد زمان دقیق این مرحله، اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما مشهورترین دیدگاه در فقه شیعه، پایان چهار ماهگی (حدود ۱۲۰ روزگی) جنین است. بنابراین، “سقط جنین پیش از دمیده شدن روح” به معنای خاتمه دادن به بارداری در این دوره اولیه است.
اصل کلی و اولیه در فقه اسلامی، حرمت سقط جنین از لحظه انعقاد نطفه است. از دیدگاه اسلام، حیات از همان ابتدای لقاح، محترم است و از بین بردن آن بدون دلیل موجه شرعی، جایز نیست. بنابراین، حتی در مراحل اولیه رشد (نطفه، علقه، مضغه)، سقط جنین یک عمل حرام و گناه محسوب می‌شود و مستلزم پرداخت دیه است.
دیه سقط جنین پیش از دمیده شدن روح
برای سقط جنین در این دوره، دیه (جریمه مالی به عنوان جبران) تعیین شده است که بر عهده فرد یا افرادی است که مسبب سقط بوده‌اند (چه پدر و مادر و چه پزشک). میزان این دیه بر اساس مراحل رشد جنین متفاوت است:
مرحله نطفه (۴۰ روز اول): ۲۰ مثقال شرعی طلا.
مرحله علقه (خون بسته شده – ۴۰ روز دوم): ۴۰ مثقال شرعی طلا.
مرحله مضغه (پاره گوشت – ۴۰ روز سوم): ۶۰ مثقال شرعی طلا.
مرحله عظام (استخوان‌بندی): ۸۰ مثقال شرعی طلا.
مرحله‌ای که اعضای بدن کامل شده: ۱۰۰ مثقال شرعی طلا.
موارد استثنائی و شرایط جواز سقط جنین
با وجود اصل حرمت، در دو حالت بسیار خاص و اضطراری، برخی از فقها سقط جنین را (تنها پیش از دمیده شدن روح) جایز دانسته‌اند:
۱. خطر جانی قطعی برای مادر (قاعده اهم و مهم)
مهم‌ترین و مورد اتفاق‌ترین دلیل جواز، جایی است که ادامه بارداری، خطر جانی قطعی و مسلمی برای مادر به همراه داشته باشد. در این حالت، بر اساس قاعده فقهی “اهم و مهم”، حفظ جان مادر که حیاتی بالفعل دارد، بر حفظ جان جنین که حیاتی بالقوه دارد، مقدم است. تشخیص این خطر جانی باید حتماً توسط چند پزشک متخصص و متدین تأیید شود.
۲. حَرَج شدید و غیرقابل تحمل (مشقت شدید)
دومین مورد استثنائی، شرایطی است که در آن، ادامه بارداری یا تولد نوزاد، مادر یا والدین را در یک “حَرَج” و مشقت بسیار شدید و غیرقابل تحملی قرار دهد. مصادیق “حَرَج” بسیار محدود و تشخیص آن بسیار سخت‌گیرانه است. به عنوان مثال، اگر از طریق آزمایش‌های قطعی و معتبر ژنتیکی (مانند آمنیوسنتز) پیش از دمیده شدن روح، اثبات شود که جنین دارای یک ناهنجاری یا بیماری بسیار شدید است که پس از تولد، هم خود نوزاد با رنج و عذاب بسیار زیادی زندگی خواهد کرد و هم نگهداری از او برای والدین با سختی و مشقت فوق‌العاده و غیرقابل تحملی همراه خواهد بود، برخی از مراجع تقلید در چنین شرایط خاصی، سقط درمانی را جایز شمرده‌اند.
نکته کلیدی: صرف وجود یک بیماری یا ناهنجاری جزئی در جنین، یا مشکلات اقتصادی و اجتماعی والدین، به هیچ عنوان مجوز شرعی برای سقط جنین محسوب نمی‌شود. تشخیص مصداق “حرج” نیازمند بررسی دقیق شرایط و استفتاء از مرجع تقلید است.
سوالات متداول (FAQ) در مورد حکم سقط جنین
آیا حکم سقط جنین پیش از دمیده شدن روح، در بین تمام مراجع تقلید شیعه یکسان است؟
در اصل حرمت سقط جنین در این دوره، تقریباً تمامی مراجع تقلید اتفاق نظر دارند. تفاوت اصلی در موارد استثنائی و شرایط جواز آن است. به خصوص در مورد “حَرَج” ناشی از بیماری و ناهنجاری‌های جنین، ممکن است نظرات و فتواها در جزئیات متفاوت باشد. به همین دلیل، رجوع به نظر مرجع تقلید خود فرد، کاملاً ضروری است.
اگر بارداری ناخواسته باشد، آیا می‌توان قبل از دمیده شدن روح، جنین را سقط کرد؟
خیر. از دیدگاه فقهی، ناخواسته بودن بارداری به تنهایی مجوزی برای سقط جنین محسوب نمی‌شود. همانطور که ذکر شد، حیات از لحظه لقاح محترم است و تنها در دو مورد استثنائی (خطر جانی برای مادر یا حرج شدید و غیرقابل تحمل) ممکن است جواز سقط صادر شود.
دیه سقط جنین به چه کسی باید پرداخت شود؟
دیه سقط جنین باید به وارثان قانونی جنین پرداخت شود، البته به جز فردی که خود مسبب سقط بوده است. به عنوان مثال، اگر مادر با رضایت خود سقط کند، باید دیه را به پدر و سایر وراث بپردازد. اگر پدر، مادر را مجبور به سقط کند، باید دیه را به مادر و سایر وراث بپردازد. این دیه می‌تواند صرف امور خیریه نیز بشود.
قانون مجازات اسلامی در ایران در مورد حکم سقط جنین پیش از دمیده شدن روح چه می‌گوید؟
قانون مجازات اسلامی ایران نیز همسو با فقه، سقط جنین را در تمام مراحل جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات (شامل پرداخت دیه و در برخی موارد حبس و تعزیر برای عاملان سقط) در نظر گرفته است، مگر در مواردی که مجوز قانونی برای سقط درمانی صادر شده باشد.
