براساس بررسی‌های انجام‌شده، هوش مصنوعی مانند تیغ دولبه‌ای عمل می‌کند که بسته به نحوه مواجهه نیروی انسانی با آن، می‌تواند موجب بیکاری یا توسعه و رشد شغلی شود. در این مسیر، کشورهایی موفق خواهند بود که بتوانند میان مهارت‌آموزی، بهره‌وری و بهره‌برداری از فناوری تعادل برقرار کنند. ایران نیز برای حفظ و ارتقاء جایگاه نیروی کار خود، باید نگاه راهبردی‌تری به این موضوع داشته باشد.
تحول مشاغل در جهان با گسترش هوش مصنوعی
بررسی‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که تا سال ۲۰۳۰، استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند منجر به ایجاد ۱۷۰ میلیون شغل جدید در سطح جهان شود. این رقم معادل ۱۴ درصد از مشاغل فعلی است. با این حال، در همین بازه زمانی، حدود ۹۲ میلیون شغل نیز حذف خواهد شد. این آمار هشدار جدی برای کشورهایی است که هنوز برای مواجهه با این موج فناوری، زیرساخت لازم را فراهم نکرده‌اند.
در این آینده نه چندان دور، سهم وظایف انسانی از ۴۷ درصد به ۳۳ درصد کاهش خواهد یافت و در عوض، وظایف محول‌شده به فناوری از ۲۲ درصد به ۳۳ درصد افزایش می‌یابد. سهم فعالیت‌های ترکیبی بین انسان و ماشین نیز از ۳۰ درصد به ۳۴ درصد خواهد رسید. این تغییرات نشان‌دهنده نقش پررنگ‌تر فناوری در اداره امور اقتصادی، خدماتی و حتی آموزشی هستند.
تصویر بازار کار ایران در دوران هوش مصنوعی
مطالعات تطبیقی مرکز پژوهش‌های مجلس با داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که حدود ۲۰ درصد مشاغل در ایران در معرض اتوماسیون به وسیله هوش مصنوعی قرار دارند. این رقم با کشورهایی مانند ترکیه، مالزی و برزیل قابل مقایسه است. اثرگذاری این فناوری در ایران می‌تواند منجر به رشد سالیانه بهره‌وری بین ۱.۱ تا ۱.۲ درصد شود.
اگرچه سهم فعلی این فناوری در بازار کار ایران هنوز محدود است، اما با توسعه زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاری در آموزش‌های دیجیتال و همسویی سیاست‌گذاری‌ها با تحولات جهانی، می‌توان از ظرفیت‌های بی‌نظیر هوش مصنوعی برای رشد اقتصادی بهره‌برد. در غیر این صورت، بازار کار کشور با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد شد.
مهارت؛ عامل بقاء در عصر هوش مصنوعی
دکتر سیدمهدی شریعت‌زاده، از مدیران باسابقه در حوزه فناوری، در این زمینه معتقد است که بهره‌مندی از هوش مصنوعی تنها در گروی توانایی استفاده درست از آن است. وی بیان می‌کند که افرادی که تجربه و مهارت‌های بالاتری دارند، بهره‌وری بالاتری نیز از این فناوری خواهند داشت.
شریعت‌زاده تأکید می‌کند که آینده مشاغل بدون در نظر گرفتن نقش هوش مصنوعی قابل تصور نیست. به گفته او، اگر کارمندان و کارگران نحوه استفاده صحیح از این ابزار را فراگیرند، می‌توانند تا ۵ برابر بهره‌وری شغلی خود را افزایش دهند. در غیر این صورت، حذف تدریجی از بازار کار حتمی خواهد بود.
ضرورت سیاست‌گذاری‌های هوشمند در بهره‌برداری از هوش مصنوعی
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در پژوهشی با عنوان “حکمرانی هوش مصنوعی” پیشنهاد می‌کند که کشور باید سیاست‌گذاری دقیقی برای مواجهه با تحولات بازار کار در عصر هوش مصنوعی داشته باشد. این مرکز پیشنهاد کرده است که تحقیقات تفصیلی در مورد اثر این فناوری بر صنایع مختلف صورت گیرد، به ویژه در حوزه‌هایی با بیشترین سهم شغلی و گردش مالی.
همچنین در این پژوهش آمده است که باید شاخص‌هایی برای ارزیابی میزان توسعه هوش مصنوعی در ایران طراحی شده و توسعه این شاخص‌ها متناسب با نیاز کشور انجام گیرد. در کنار آن، باید آموزش‌های عمومی و اختصاصی در مورد نحوه استفاده از این فناوری، در دستور کار دولت و نهادهای آموزشی قرار گیرد.
افزایش بهره‌وری و نقش هوش مصنوعی در رشد اقتصادی
دکتر حسن طایی، اقتصاددان، با بیان اینکه بهره‌وری معیار بقاء نیروی کار در بنگاه‌های اقتصادی است، اظهار می‌دارد: کارگر باید بتواند ارزش افزوده‌ای بیش از حقوق دریافتی خود تولید کند تا حفظ اشتغال او از دید کارفرما منطقی باشد. در این مسیر، هوش مصنوعی می‌تواند نقش کلیدی در ارتقای عملکرد نیروی انسانی ایفا کند.
او تأکید دارد که ایجاد انگیزه، آموزش مداوم و پرورش خلاقیت، ابزارهایی هستند که در کنار فناوری‌های نوین، می‌توانند مسیر رشد اقتصادی را هموار کنند. به باور وی، هرچه کالاها و خدمات تولیدی متکی به دانش و فناوری باشند، هم قیمت نهایی بهبود می‌یابد و هم دستمزد نیروی کار افزایش پیدا می‌کند.
آموزش مادام‌العمر؛ شرط حیاتی ماندگاری در عصر هوش مصنوعی
غلامحسین محمدی، رئیس سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، نیز در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد که آموزش مادام‌العمر شرط ماندگاری در دنیای شغلی فرداست. وی با اشاره به بیانیه اخیر بریکس بیان داشت: بیش از ۸۵ درصد کارفرمایان دنیا، ارتقای مهارتی نیروی کار را در اولویت خود قرار داده‌اند.
وی همچنین اعلام کرد که این سازمان هدف‌گذاری کرده تا طی پنج سال آینده، بیش از ۵۰۰ هزار نیروی کار را در حوزه اقتصاد دیجیتال آموزش دهد. همچنین قرار است برای آموزش حداقل پنج میلیون نفر در حوزه فناوری‌های نو، زیرساخت‌های لازم با مشارکت وزارت نفت و سایر دستگاه‌های دولتی تأمین شود.
جمع‌بندی: آینده شغلی در گرو سازگاری با هوش مصنوعی
در نهایت می‌توان گفت که هوش مصنوعی نه دشمن مشاغل است و نه ناجی مطلق آن‌ها، بلکه ابزاری قدرتمند است که بسته به نحوه استفاده از آن، می‌تواند فرصت‌ساز یا تهدیدآفرین باشد. نیروی کاری که در مسیر ارتقاء مهارت، یادگیری فناوری و انطباق با ابزارهای نوین گام بردارد، در بازار کار آینده جایگاه مطلوبی خواهد داشت.
به همین دلیل است که آموزش، سیاست‌گذاری هوشمند و ایجاد زیرساخت‌های فناورانه باید در اولویت همه نهادهای اقتصادی و آموزشی کشور قرار گیرد. مسیر آینده با هوش مصنوعی آغاز شده و بازگشتی نیز در آن وجود ندارد.
کلمه کلیدی: هوش مصنوعی
