تصویب رسمی منشور حقوق بشر کوروش در یونسکو
در تاریخ ۶ نوامبر ۲۰۲۴ (۱۵ آبان ۱۴۰۴)، سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) طی نشست رسمی در شهر سمرقند، منشور حقوق بشر کوروش را به‌عنوان «نخستین سند جهانی حقوق بشر» به رسمیت شناخت. این اقدام با حمایت اکثریت کشورهای عضو از جمله مصر، عراق، هند، کلمبیا، نیجریه، الجزایر، پاکستان، بنگلادش، ارمنستان، لهستان، کنیا و سنگال انجام شد.
این قطعنامه که با همکاری ایران و تاجیکستان تدوین و ارائه شد، منشور حقوق بشر کوروش را «سندی بنیادین در تاریخ تمدن بشری» توصیف کرده و بر اصول آزادی، عدالت، مدارا و احترام به تنوع فرهنگی تأکید دارد. همچنین بر اساس مصوبه یونسکو، مقرر شد آموزه‌های برگرفته از منشور کوروش در برنامه‌های آموزشی و فرهنگی این سازمان گنجانده شود.
نقش ایران در به رسمیت شناختن منشور حقوق بشر کوروش
در این رویداد، دکتر احمد پاکتچی، سفیر و نماینده دائم ایران در یونسکو، و دکتر حسن فرطوسی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران، با حمایت دکتر حسین سیمایی، وزیر علوم و رئیس کمیسیون ملی یونسکو در ایران، نقش کلیدی در طرح و تصویب این قطعنامه ایفا کردند.
فرطوسی در سخنرانی خود در سمرقند تأکید کرد: «تصویب منشور حقوق بشر کوروش در یونسکو تنها یک پیروزی ملی نیست، بلکه تأییدی جهانی بر این واقعیت تاریخی است که احترام به انسان و تنوع فرهنگی از دل تمدن ایرانی به جهان معرفی شده است.»
اهمیت جهانی منشور حقوق بشر کوروش
منشور حقوق بشر کوروش که در حدود ۲۵۰۰ سال پیش بر لوح گِلی نگاشته شده، حاوی اصولی از جمله آزادی مذهبی، منع برده‌داری و احترام به ملت‌های مغلوب است. یونسکو در این قطعنامه، منشور کوروش را نخستین سند شناخته‌شده در تاریخ بشر دانست که حقوق انسانی را به‌صورت مکتوب و جهان‌شمول بیان کرده است.
این ابتکار در راستای مأموریت یونسکو برای گسترش صلح، گفت‌وگوی بین‌فرهنگی و پاسداشت میراث انسانی ارزیابی می‌شود و با اهداف توسعه پایدار، به‌ویژه هدف شماره ۱۶ (صلح، عدالت و نهادهای قوی) و هدف شماره ۱۷ (مشارکت برای تحقق اهداف)، همسو است.
یونسکو چه اقداماتی انجام خواهد داد؟
بر اساس مصوبه جدید، یونسکو موظف است اصول و آموزه‌های منشور حقوق بشر کوروش را در برنامه‌های آموزشی و فرهنگی خود ادغام کرده و دولت‌های عضو را به گسترش آگاهی عمومی نسبت به این سند تاریخی ترغیب کند. همچنین این سازمان باید از منشور کوروش به‌عنوان نمونه‌ای از میراث مشترک بشری در پروژه‌های مرتبط با گفت‌وگوی بین‌فرهنگی بهره گیرد.
بازتاب بین‌المللی تصمیم یونسکو
کشورهای مختلف حاضر در کنفرانس سمرقند از این اقدام استقبال کردند. نماینده هند در بیانیه‌ای اعلام کرد: « منشور حقوق بشر کوروش، پلی میان گذشته و آینده بشریت است و ارزش‌های آن همچنان برای ساخت جهانی عادلانه‌تر الهام‌بخش است.»
کارشناسان فرهنگی نیز تأکید دارند که جهانی شدن منشور حقوق بشر کوروش ، می‌تواند به افزایش شناخت ملت‌ها از نقش تمدن‌های کهن در پایه‌گذاری مفاهیم مدرن حقوق بشر کمک کند.
این نخستین بار است که یک سند باستانی ایرانی در سطح جهانی به‌عنوان منشوری در پیوند با حقوق بشر شناخته می‌شود. حالا، پس از گذشت بیش از ۲۵ قرن، منشور کوروش در یکی از بزرگ‌ترین مجامع جهانی طنین‌انداز شد؛ با پیامی دربردارنده روح همزیستی، احترام به تنوع فرهنگی و حقوق بشر.
پرسش‌های متداول درباره منشور حقوق بشر کوروش
۱. منشور کوروش کبیر دقیقاً چیست؟
منشور کوروش، لوحی گِلی است که بیش از ۲۵۰۰ سال پیش توسط کوروش کبیر، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی، نوشته شد و در آن اصولی همچون آزادی مذهب، منع تبعیض و احترام به ملت‌های مغلوب بیان شده است.
۲. چرا یونسکو منشور کوروش را به رسمیت شناخت؟
یونسکو با هدف گسترش صلح، عدالت و احترام متقابل میان فرهنگ‌ها، منشور کوروش را به‌عنوان نخستین سند تاریخی که به حقوق بشر اشاره کرده است، به رسمیت شناخت و تصمیم گرفت آموزه‌های آن را در برنامه‌های جهانی خود لحاظ کند.
۳. این تصمیم چه اهمیتی برای ایران دارد؟
به رسمیت شناخته شدن منشور کوروش، جایگاه فرهنگی و تمدنی ایران را در سطح جهانی تقویت می‌کند و نشان می‌دهد که اندیشه‌های انسانی و حقوقی، ریشه‌ای عمیق در تمدن ایرانی دارند.
۴. آیا منشور کوروش در موزه‌ای نگهداری می‌شود؟
بله، اصل منشور کوروش در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود و نسخه‌هایی از آن به‌صورت نمادین در ایران و سایر کشورها به نمایش درآمده است.
۵. منشور کوروش چه تأثیری بر اسناد مدرن حقوق بشر دارد؟
بسیاری از پژوهشگران معتقدند که اصول مطرح‌شده در منشور کوروش، الهام‌بخش شکل‌گیری منشورهای بعدی از جمله «اعلامیه جهانی حقوق بشر» بوده است؛ زیرا برای نخستین بار بر آزادی، مدارا و برابری انسان‌ها تأکید کرده است.
نتیجه‌گیری
تصویب جهانی منشور کوروش کبیر در یونسکو، نه‌تنها یادآور نقش ایران در شکل‌گیری اندیشه‌های اولیه حقوق بشر است، بلکه نشانه‌ای از اهمیت بازگشت به ارزش‌های انسانی در دنیای پرتنش امروز محسوب می‌شود. این رویداد تاریخی بار دیگر ثابت کرد که میراث فرهنگی ایران، مرزهای جغرافیایی را پشت سر گذاشته و پیام جاودانه صلح، عدالت و مدارا را به جهانیان منتقل کرده است.
