روایت پیشکسوتان: «زنده بودنم را مدیون بازیگری هستم، نه بازنشستگی»
برای درک عمق این چالش، پای صحبت‌های دو بازیگر پیشکسوت و نام‌آشنا نشستیم.
محمد شیری: ۱۰ میلیون تومان حقوق و شایعات تلخ بیکاری
محمد شیری، بازیگری که اغلب او را با نقش «سالارخان» در سریال «شب‌های برره» به یاد می‌آوریم، گفتگو را با ناامیدی آغاز می‌کند و معتقد است این صحبت‌ها بارها تکرار شده و نتیجه‌ای جز ناراحتی نداشته است. او که بازنشسته خانه سینما است، می‌گوید: «من حدود ۱۰ میلیون تومان حقوق بازنشستگی از بیمه دریافت می‌کنم.» وی به ضعف بیمه تکمیلی نیز اشاره می‌کند: «زمانی که بیمار بودم ۲۰ میلیون تومان پول قرص می‌دادم که بیمه هیچ مبلغی به من پرداخت نمی‌کرد.» شیری با گلایه از فراموش شدن توسط همکاران و کم‌کاری اجباری، ادامه می‌دهد: «متاسفانه امروزه فقط یک عده خاص در سینما کار می‌کنند. قشنگ نیست که یک بازیگر عمرش را برای کارش بگذارد و ناگهان فراموش شود. وقتی کم‌کار باشید، شایعات زرد هم علیه‌تان شروع می‌شود، مثلاً اگر اسم من را در گوگل جستجو کنید، می‌آید که محمد شیری درگذشت!»
کاظم هژیرآزاد: ۵۵ سال سابقه با حقوق بازنشستگی کارگری
کاظم هژیرآزاد، با پنج دهه سابقه درخشان، از طرف خانه سینما بیمه تأمین اجتماعی است. او نیز از هزینه‌های بالای درمان گلایه دارد: «داروها خیلی گران هستند و بیمه تأمین اجتماعی و تکمیلی کفاف خرید دارو را نمی‌دهد. همین یک ساعت پیش برای تعدادی قرص با بیمه، ۱ میلیون تومان پرداخت کردم.» این بازیگر با ۵۵ سال سابقه بازیگری، حقوق بازنشستگی کارگری دریافت می‌کند که سال گذشته ۱۱ میلیون تومان بوده و امسال با همسان‌سازی به ۱۷ میلیون تومان رسیده است. او با تلخی می‌گوید: «همین که زنده هستم و با شما صحبت می‌کنم مدیون حضور در عرصه تصویر هستم، در غیر این صورت حقوق بازنشستگی کفاف این زندگی را نمی‌دهد. عمده درآمد من از بازیگری است و تا لحظه‌ای که نفس می‌کشم جلوی دوربین خواهم بود.»
کالبدشکافی مشکل: چرا شغل هنرمند و هنرمندان به رسمیت شناخته نمی‌شود؟
مهدی کوهیان، مشاور حقوقی خانه سینما، وضعیت فعلی را نتیجه مشکلات ساختاری و ریشه‌دار می‌داند.
۱. نبود «کد شغلی مستقل» و محاسبه بیمه بر اساس حداقل دستمزد
کوهیان توضیح می‌دهد: «وقتی برای یک شغل «کد» مستقلی در فهرست مشاغل تأمین اجتماعی وجود ندارد، یعنی از نظر قانونی هویت شغلی ندارد. در نتیجه، هنرمند در سیستم یا به عنوان کارگر ساده یا در قالب عناوین عمومی با پایه حقوق حداقلی تعریف می‌شود.» این باعث می‌شود حق بیمه بر اساس حداقل دستمزد محاسبه شده و نهایتاً هنرمند با مستمری حداقلی بازنشسته شود، حتی اگر در پروژه‌ها درآمدهای بالایی داشته باشد.
۲. ماهیت پروژه‌ای شغل و ناهمخوانی با سیستم تأمین اجتماعی
سیستم بیمه تأمین اجتماعی برای مشاغل کارمندی با اشتغال مستمر طراحی شده، در حالی که شغل هنرمندان ماهیت پروژه‌ای دارد. یک هنرمند ممکن است شش ماه پرکار و شش ماه بیکار باشد. این ناهمخوانی باعث ایجاد حفره در سوابق بیمه‌ای آن‌ها می‌شود.
۳. تکلیف قانونی بر زمین مانده: سه سال انتظار برای بیمه بیکاری
این کارشناس حقوقی تصریح می‌کند: «بر اساس قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف بود آئین‌نامه بیمه بیکاری هنرمندان را تهیه و اجرا کند. این آئین‌نامه تصویب شده، اما متاسفانه سه سال است که اجرایی نمی‌شود. این یک بی‌توجهی آشکار به امنیت شغلی قشری است که ذات شغلشان، بیکاری‌های مقطعی است.»
راه حل چیست؟ از اصلاح رویه تا پیگیری قانونی
به گفته مهدی کوهیان، راهکارها باید چندوجهی باشند. راهکار ایده‌آل و بلندمدت، تشکیل «صندوق خاص بازنشستگی هنرمندان» است. اما راهکارهای واقع‌بینانه‌تر و کوتاه‌مدت عبارتند از:
- اجرای فوری قانون بیمه بیکاری: این اولین و در دسترس‌ترین مطالبه است که نیاز به قانون‌گذاری جدید ندارد و فقط همت اجرایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را می‌طلبد.
- مذاکره برای ایجاد کد شغلی مستقل: برگزاری جلسات مستمر با سازمان تأمین اجتماعی، وزارت کار و مجلس برای توجیه فنی و حقوقی ضرورت ایجاد کدهای شغلی برای مشاغل هنری.
- اصلاح رویه‌های مالی: تصویب قانونی برای تخصیص درآمدهای غیرتعهدی قراردادهای هنری (مانند ضریب پیمان) به صندوق اعتباری هنر برای تقویت بنیه مالی آن.
- بهبود بیمه تکمیلی: با تقویت مالی صندوق هنر، می‌توان کیفیت بیمه درمان تکمیلی را که برای هنرمندان در دوران بیماری و کهنسالی حیاتی است، بهبود بخشید.
نتیجه‌گیری: هنرمندان، نیازمند امنیت شغلی نه حمایت مقطعی
وضعیت نگران‌کننده بیمه هنرمندان و معیشت پیشکسوتان، نیازمند یک راه‌حل ریشه‌ای و ساختاری است، نه کمک‌های مقطعی و حمایتی. به رسمیت شناختن هویت شغلی هنرمند از طریق ایجاد «کد شغلی مستقل» و اجرای قوانین بر زمین مانده‌ای مانند بیمه بیکاری، اولین قدم‌های ضروری برای تأمین امنیت شغلی و حفظ کرامت این قشر تأثیرگذار است. جامعه‌ای که برای هنرمندان خود احترام قائل است، باید برای دوران بازنشستگی و بیماری آن‌ها نیز جایگاهی درخور شأنشان فراهم کند.
سوالات متداول
۱. مشکل اصلی بیمه هنرمندان چیست؟
مشکل اصلی، عدم وجود «کد شغلی مستقل» برای مشاغل هنری در سازمان تأمین اجتماعی است. این باعث می‌شود حق بیمه آن‌ها بر اساس حداقل دستمزد کارگری محاسبه شود، نه درآمد واقعی‌شان.
۲. چرا حقوق بازنشستگی هنرمندان پیشکسوت اینقدر کم است؟
زیرا پایه محاسبه حق بیمه آن‌ها در طول سال‌های فعالیت، حداقل دستمزد بوده است. در نتیجه، مستمری بازنشستگی آن‌ها نیز در سطح حداقلی باقی می‌ماند، حتی اگر دهه‌ها سابقه فعالیت داشته باشند.
۳. بیمه بیکاری هنرمندان چرا اجرایی نشده است؟
با وجود اینکه آئین‌نامه اجرایی آن در دولت تصویب شده است، به گفته کارشناسان حقوقی، به دلیل موانع بوروکراتیک و عدم پیگیری جدی از سوی نهادهای متولی، این قانون برای سه سال معطل مانده و اجرایی نشده است.
۴. راه حل کوتاه‌مدت و در دسترس برای بهبود وضعیت چیست؟
اجرایی کردن فوری قانون مصوب بیمه بیکاری هنرمندان و همچنین تلاش برای اصلاح رویه‌ها جهت تقویت مالی صندوق اعتباری هنر به منظور بهبود خدمات بیمه تکمیلی، از جمله راه‌حل‌های عملی و کوتاه‌مدت هستند.
