قبر پادشاهان ایران در دوره صفویه؛ ارادت به اهل بیت
سلسله صفویه که مذهب شیعه را در ایران رسمی کرد، پادشاهانی داشت که اغلب وصیت می کردند در جوار حرم های مطهر دفن شوند. مکان قبر پادشاهان ایران در این دوره، عمدتا در شهرهای مذهبی متمرکز است.
شاه اسماعیل اول؛ بازگشت به اردبیل
موسس سلسله صفویه، شاه اسماعیل اول، پس از ۲۴ سال سلطنت و جنگ های بسیار، در سن ۳۸ سالگی درگذشت. او وصیت کرده بود که در کنار جدش، شیخ صفی الدین اردبیلی دفن شود. بنابراین، جسد او از محل فوتش به اردبیل منتقل شد و اکنون آرامگاه او در مجموعه جهانی شیخ صفی الدین قرار دارد که یکی از زیباترین بناهای تاریخی ایران است.
شاه طهماسب و شاه عباس دوم در قم
شهر مقدس قم میزبان تعدادی از مهم ترین سلاطین صفوی است. شاه طهماسب اول که طولانی ترین دوران سلطنت در این سلسله را داشت، پس از مرگ ابتدا در قزوین و سپس در قم دفن شد. همچنین شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین (که پایان تلخی داشت) همگی در حرم حضرت معصومه (س) در قم مدفون هستند. این تمرکز قبر پادشاهان ایران در قم، نشان دهنده جایگاه مذهبی این شهر در آن دوران بوده است.
شاه عباس بزرگ؛ غریب در مازندران
قدرتمندترین پادشاه صفوی، شاه عباس اول، سرنوشتی متفاوت داشت. او در کاشان یا اصفهان دفن نشد، بلکه در شهر اشرف (بهشهر امروزی) در مازندران درگذشت و بنا بر روایاتی، جسد او در امامزاده حبیب الله این شهر به خاک سپرده شد تا از دسترس دشمنان در امان بماند. البته روایات دیگری نیز درباره انتقال مخفیانه جسد او به کربلا وجود دارد.
دوره افشاریه؛ نادرشاه و مقبره ای در مشهد
با روی کار آمدن نادرشاه افشار، پایتخت و مرکز قدرت تغییر کرد. نادرشاه که فتوحات بسیاری داشت و آخرین فاتح بزرگ شرق نامیده می شود، سرانجام در فتح آباد قوچان به قتل رسید.
نادرشاه پیش از مرگ، دستور ساخت مقبره ای باشکوه برای خود در شهر مشهد (پایتختش) داده بود. بنابراین قبر پادشاهان ایران در دوره افشاریه عمدتا در مشهد قرار دارد. آرامگاه کنونی نادرشاه در باغ نادری مشهد، بنایی است که بعدها بر روی مزار او ساخته شد. متاسفانه سرنوشت نوه او، شاهرخ میرزا، بسیار تلخ بود و پس از شکنجه توسط آقا محمد خان قاجار، در راه مازندران جان داد و محل دقیق قبر او نامعلوم ماند.
زندیه؛ کریم خان و ماجرای عجیب استخوان ها
شاید دراماتیک ترین داستان در مورد قبر پادشاهان ایران مربوط به کریم خان زند، وکیل الرعایا باشد. او که در شیراز حکمرانی می کرد، در عمارت کلاه فرنگی (موزه پارس فعلی) در همین شهر به خاک سپرده شد.
اما کینه آقا محمد خان قاجار از خاندان زند باعث شد تا او در اقدامی عجیب، دستور نبش قبر کریم خان را صادر کند. استخوان های کریم خان به تهران منتقل و در زیر پله های کاخ گلستان (محل تردد شاه قاجار) دفن شد تا او هر روز آن ها را لگدکوب کند! سال ها بعد، در دوره پهلوی اول، این استخوان ها مجددا خارج و با احترام در قم یا نجف دفن شدند. لطفعلی خان زند، آخرین شاه دلاور این سلسله نیز در امامزاده زید در بازار تهران مدفون است.
قبر پادشاهان ایران در دوره قاجار؛ از ری تا عتبات
پادشاهان قاجار نیز مانند صفویان، علاقه زیادی به دفن شدن در اماکن مذهبی داشتند. اما پراکندگی قبر پادشاهان ایران در این دوره بسیار زیاد است.
آقا محمد خان و فتحعلی شاه
موسس قاجار، آقا محمد خان، پس از قتل در شوش، سرانجام به نجف اشرف منتقل و در جوار حرم امام علی (ع) دفن شد. جانشین او، فتحعلی شاه قاجار، مقبره ای اختصاصی در حرم حضرت معصومه (س) در قم برای خود ساخت و همان جا دفن گردید.
ناصرالدین شاه و سنگ قبر معروف
ناصرالدین شاه قاجار که طولانی ترین سلطنت را در این دودمان داشت، پس از ترور در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری، در همان مکان به خاک سپرده شد. سنگ قبر مرمرین و یک تکه او که شاهکاری هنری محسوب می شد، سال ها بر روی مزارش بود اما بعد از انقلاب به کاخ گلستان منتقل شد.
مظفرالدین شاه و آخرین شاهان در کربلا
مظفرالدین شاه، امضا کننده فرمان مشروطیت، وصیت کرد در کربلا دفن شود و جسد او به عتبات عالیات منتقل شد. محمدعلی شاه و احمد شاه (آخرین پادشاه قاجار) نیز که هر دو در تبعید و خارج از ایران فوت کردند، در نهایت در کربلا و در جوار حرم امام حسین (ع) به خاک سپرده شدند. بنابراین بخش مهمی از قبر پادشاهان ایران در خاک عراق قرار دارد.
سوالات متداول؛ قبر پادشاهان ایران
قبر ناصرالدین شاه قاجار کجاست؟
ناصرالدین شاه قاجار در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری (جنوب تهران) دفن شده است. سنگ قبر معروف او اکنون در کاخ گلستان نگهداری می شود.
آیا قبر کریم خان زند در شیراز است؟
کریم خان ابتدا در عمارت کلاه فرنگی (موزه پارس) شیراز دفن شد، اما استخوان های او توسط آقا محمد خان به تهران منتقل شد. بعدها در دوره پهلوی، این بقایا مجددا نبش قبر و به مکان نامعلومی (احتمالا قم یا نجف) منتقل گردید.
کدام پادشاهان ایران در خارج از کشور دفن شده اند؟
تعدادی از پادشاهان قاجار از جمله آقا محمد خان، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمد شاه در عتبات عالیات (نجف و کربلا) در کشور عراق دفن شده اند.
آرامگاه شاه عباس کبیر کجاست؟
مشهورترین روایت تاریخی حاکی از آن است که قبر پادشاهان ایران در دوره صفوی اغلب مشخص است، اما قبر شاه عباس اول در شهر اشرف (بهشهر) مازندران و در امامزاده حبیب الله قرار دارد، هرچند برخی معتقدند جسد او به کربلا منتقل شده است.
نتیجه گیری
بررسی محل قبر پادشاهان ایران نشان می دهد که تاریخ مرگ این سلاطین، به اندازه زندگی شان پرماجرا بوده است. از نبش قبر و جابجایی اجساد گرفته تا دفن در غربت و تبعید، هر کدام داستانی دارند. شهرهای قم، مشهد، اردبیل، تهران و عتبات عالیات در عراق، میزبانان اصلی این اجساد تاریخی هستند. این پراکندگی جغرافیایی، نشان دهنده تحولات سیاسی و مذهبی در طول قرن های گذشته است. بازدید از این آرامگاه ها می تواند دریچه ای برای شناخت بهتر تاریخ و معماری دوره های مختلف ایران باشد. برای مطالعه مقالات تاریخی بیشتر می توانید به وبسایت پرداد خبر مراجعه کنید.
