ژانر وحشت برای زنده ماندن، بیش از هر ژانر دیگری به نوآوری و ایده‌های بکر نیاز دارد. تماشاگر مدرن دیگر به سادگی نمی‌ترسد. در چنین فضایی، فیلم مستقل استرالیایی «آخر شب با شیطان» به کارگردانی برادران کایرنز (کامرون و کالین کایرنز)، نه تنها یک نوآوری، بلکه یک احیای هوشمندانه در زیرژانر «فوتیج پیدا شده» (Found Footage) محسوب می‌شود.
فیلم آخر شب با شیطان که با بودجه‌ای اندک ساخته شده و به فروش جهانی خیره‌کننده‌ای دست یافته، به سرعت به یکی از پدیده‌های سینمایی سال ۲۰۲۴ تبدیل شده است. داستان فیلم، بازسازی استادانه یک نوار ویدئویی نفرین‌شده از یک برنامه گفتگوی زنده تلویزیونی در شب هالووین سال ۱۹۷۷ است؛ شبی که قرار بود با دعوت از مهمانانی عجیب، از جمله یک دختربچه که ادعا می‌شود توسط شیطانی به نام «آقای وریگلس» تسخیر شده، ریتینگ برنامه را به اوج برساند، اما در نهایت به یک فاجعه زنده و غیرقابل کنترل ختم می‌شود.
نقد و بررسی فیلم آخر شب با شیطان نشان می‌دهد که این اثر، فراتر از یک فیلم ترسناک ساده، یک تراژدی روانشناختی درباره جاه‌طلبی، عطش شهرت و معامله‌ای فاوستی در عصر آنالوگ است.
بخش اول: «آخر شب با شیطان» چیست؟ (آشنایی با یک مفهوم جسورانه و سبکی منحصربه‌فرد)
برای درک عمیق فیلم، ابتدا باید با ساختار و داستان آن آشنا شویم.
۱. معرفی فیلم و سبک منحصربه‌فرد (Found Footage تلویزیونی)
«آخر شب با شیطان» خود را به عنوان یک مستند ارائه می‌دهد که در ابتدای آن، ماجرای یک برنامه گفتگوی شبانه شکست‌خورده به نام «Night Owls» و مجری آن، جک دلروی، را مرور می‌کند. سپس، ما به تماشای تنها نوار باقی‌مانده از آخرین و جنجالی‌ترین پخش زنده این برنامه در شب هالووین ۱۹۷۷ دعوت می‌شویم.
برادران کایرنز با هوشمندی، به جای استفاده از دوربین‌های لرزان دستی (مانند فیلم «پروژه جادوگر بلر»)، از سبک بصری کاملاً تمیز و استاندارد برنامه‌های تلویزیونی دهه ۷۰، با نسبت تصویر ۴:۳، رنگ‌های گرم و اشباع‌شده، و نورپردازی استودیویی استفاده کرده‌اند. این انتخاب، حس واقع‌گرایی و نوستالژی را به شدت تقویت می‌کند و باعث می‌شود تماشاگر احساس کند واقعاً در حال تماشای یک نوار VHS قدیمی و ممنوعه است.
فیلم به طور هوشمندانه بین تصاویر پخش زنده (آنچه تماشاگران در آن شب دیده‌اند) و تصاویر سیاه و سفید پشت صحنه (آنچه در زمان پخش آگهی‌های بازرگانی رخ داده) جابجا می‌شود و این تضاد، تنش و اضطراب داستان را دوچندان می‌کند.
۲. خلاصه داستان فیلم آخر شب با شیطان : شبی که یک برنامه زنده، جهنمی می‌شود
داستان حول محور «جک دلروی» (با بازی دیوید دستمالچیان) می‌چرخد؛ مجری محبوبی که با وجود تلاش‌های فراوان، همواره در سایه رقیب بزرگ خود، جانی کارسون، قرار داشته است. پس از مرگ همسرش بر اثر سرطان، جک دچار بحران روحی و حرفه‌ای می‌شود. برای نجات برنامه‌اش در “هفته جارو” (Sweeps Week) – زمانی که ریتینگ برنامه‌ها برای تمدید قراردادها اندازه‌گیری می‌شود – جک و تیمش تصمیم به یک ریسک بزرگ می‌گیرند: اجرای یک برنامه ویژه هالووین با موضوعات ماوراءالطبیعه.
مهمانان این شب عبارتند از: یک مدیوم (احضار کننده روح)، یک شعبده‌باز شکاک (که کارش افشای مدعیان دروغین است)، و در نهایت، ستاره اصلی شب: یک روانشناس به نام دکتر جون راس-میتچل به همراه سوژه جوانش، دختری به نام لی‌لی که تنها بازمانده از یک خودکشی دسته‌جمعی در یک فرقه شیطانی است و ادعا می‌شود حامل موجودی اهریمنی است. جک دلروی، در عطش خود برای کسب ریتینگ و شهرت، مرزهای اخلاقی و ایمنی را زیر پا گذاشته و اصرار دارد که دکتر راس-میتچل، این موجود را در پخش زنده تلویزیونی احضار کند؛ تصمیمی که عواقبی غیرقابل بازگشت به همراه دارد.
بخش دوم: کالبدشکافی وحشت؛ چرا «آخر شب با شیطان» تا این حد ترسناک و موفق است؟
موفقیت فیلم آخر شب با شیطان تصادفی نیست، بلکه نتیجه اجرای بی‌نقص چندین عنصر کلیدی است.
۱. بازآفرینی بی‌نقص اتمسفر آنالوگ دهه ۷۰ میلادی
قدرت اصلی فیلم در فضاسازی آن نهفته است. کارگردانان با وسواسی تحسین‌برانگیز، تمام جزئیات بصری و شنیداری دهه ۷۰ را بازسازی کرده‌اند؛ از دکورهای استودیویی با رنگ‌های قهوه‌ای و نارنجی و سیگارهای دود شده در همه جا گرفته تا سبک اجرای مجریان، موسیقی جاز، و حتی کیفیت پایین‌تر و نویزهای گاه‌به‌گاه تصویر که حس تماشای یک نوار قدیمی را القا می‌کند. این اتمسفر “آنالوگ”، حس نوستالژی را با حسی از ناامنی ترکیب می‌کند. تماشاگر می‌داند که در آن دوران، هیچ راهی برای قطع فوری پخش زنده یا کنترل بحران وجود نداشته است.
۲. تعلیق به جای ترس‌های ناگهانی (Suspense vs. Jump Scares)
برخلاف بسیاری از فیلم‌های ترسناک مدرن که بر ترس‌های ناگهانی و پرصدا تکیه دارند، **نقد و بررسی فیلم آخر شب با شیطان** نشان می‌دهد که فیلم آخر شب با شیطان ، یک کلاس درس در ایجاد “تعلیق” (Suspense) به سبک آلفرد هیچکاک است.
ما به عنوان تماشاگر، از همان ابتدا می‌دانیم که قرار است اتفاق وحشتناکی رخ دهد (مستند ابتدای فیلم این را به ما گفته است)، اما نمی‌دانیم دقیقاً چه زمانی و چگونه. فیلم با حوصله، تنش را لایه به لایه افزایش می‌دهد. هر لبخند عصبی جک، هر نگاه نگران‌کننده کارگردان پشت صحنه، و هر سکوت لی‌لی، به این اضطراب می‌افزاید تا زمانی که به نقطه انفجار غیرقابل اجتناب می‌رسد.
۳. درخشش بی‌بدیل دیوید دستمالچیان در نقش «جک دلروی»
فیلم آخر شب با شیطان، سکوی پرتاب دیوید دستمالچیان از یک بازیگر نقش مکمل قابل اعتماد (که او را در فیلم‌هایی چون «تل‌ماسه» و «شوالیه تاریکی» دیده بودیم) به یک ستاره نقش اول تمام‌عیار است. دستمالچیان، که خود سابقه کار به عنوان مجری محلی را داشته، اجرایی خیره‌کننده، چندلایه و بسیار تراژیک را ارائه می‌دهد.
او تنها یک مجری کاریزماتیک نیست؛ او پرتره‌ای از یک مرد شکسته و جاه‌طلب است. لبخندهای او همزمان گرم و مضطرب هستند. او در تلاش است تا همزمان مهمانان ترسیده را آرام کند، مخاطبان را سرگرم نگه دارد، و با شیاطین درونی خود (از جمله غم از دست دادن همسرش و شایعات مربوط به عضویتش در یک کلوپ مرموز مردانه) بجنگد. دوربین، به ندرت از روی چهره او کنار می‌رود و ما شاهد فروپاشی تدریجی او در زیر فشار پخش زنده هستیم. این نقش‌آفرینی، قلب تپنده و لنگر عاطفی فیلم است.
بخش سوم: جنجال بزرگ و بحث‌برانگیز؛ استفاده از هوش مصنوعی در فیلم
با وجود تمام تحسین‌ها، فیلم آخر شب با شیطان با یک جنجال بزرگ روبرو شد که موفقیت آن را تحت‌الشعاع قرار داد.
۱. هوش مصنوعی دقیقاً در کجای فیلم استفاده شد؟
اندکی پس از اکران، تماشاگران تیزبین متوجه شدند که برخی از تصاویر میان‌برنامه‌ای (Interstitials) – یعنی همان کارت‌های گرافیکی که در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ برای اعلام “ما به زودی بازمی‌گردیم” یا نمایش لوگوی برنامه استفاده می‌شد – دارای نشانه‌های عجیب و غیرمعمولی هستند که به نظر می‌رسد توسط ابزارهای هوش مصنوعی مولد تصویر (مانند Midjourney) ساخته شده‌اند. این تصاویر شامل اسکلت‌های فانتزی یا طرح‌های سورئال بودند.
۲. چرا این اقدام با انتقاد گسترده روبرو شد؟
این جنجال به چند دلیل بسیار بزرگ بود. اول، زمان‌بندی: فیلم آخر شب با شیطان در دورانی اکران شد که صنعت سینما (به خصوص در هالیوود) به تازگی از اعتصابات بزرگ اتحادیه نویسندگان (WGA) و بازیگران (SAG-AFTRA) خارج شده بود؛ اعتصاباتی که یکی از محورهای اصلی آن، مبارزه با استفاده کنترل‌نشده از هوش مصنوعی در فرآیند خلاقیت و جایگزینی هنرمندان انسانی بود.
دوم، ماهیت فیلم: «آخر شب با شیطان» یک فیلم مستقل و کم‌هزینه بود که انتظار می‌رفت حامی هنرمندان مستقل باشد، نه اینکه از ابزارهایی استفاده کند که معیشت آن‌ها را تهدید می‌کند. سوم، اتمسفر فیلم: استفاده از AI در فیلمی که تمام اعتبار آن بر پایه بازسازی دقیق و “آنالوگ” یک دوره تاریخی بنا شده بود، از نظر بسیاری از منتقدان، یک تناقض و خیانت به روح خود فیلم تلقی می‌شد.
۳. پاسخ کارگردانان و تأثیر آن بر میراث فیلم
برادران کایرنز در بیانیه‌ای تأیید کردند که برای ساخت “دو یا سه تصویر میان‌برنامه” از هوش مصنوعی “تجربه” کرده‌اند، اما تأکید کردند که این بخش بسیار کوچکی از فیلم بوده و بخش عمده طراحی‌ها توسط هنرمندان انسانی انجام شده است. با این حال، این جنجال تأثیر خود را گذاشت و باعث شد تا برخی از تماشاگران، فیلم را تحریم کنند. این اتفاق نشان داد که مرزهای اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی در سینما تا چه حد حساس و تعریف‌نشده است.
بخش چهارم: تحلیل و نقد فیلم (فراتر از یک فیلم ترسناک)
اگر نقد و بررسی فیلم آخر شب با شیطان را تنها به عناصر ترسناک آن محدود کنیم، پیام اصلی فیلم را از دست داده‌ایم.
۱. نقد فرهنگ «ریتینگ» و عطش سیری‌ناپذیر برای دیده شدن
«آخر شب با شیطان» یک نقد تند و تیز بر «اقتصاد توجه» (Attention Economy) است. جک دلروی، نمادی از انسان مدرنی است که حاضر است برای کسب “ریتینگ” (یا همان “لایک” و “ویو” در دنیای امروز)، اخلاقیات، ایمنی و حتی روح خود را معامله کند. فیلم به طور هوشمندانه‌ای نشان می‌دهد که عطش شهرت، خود می‌تواند شکلی از تسخیر شیطانی باشد. شبی که جک دلروی ترتیب داد، در واقع نسخه دهه هفتادی یک “استریم زنده جنجالی” یا “چالش یوتیوبی خطرناک” بود.
۲. مقایسه با سایر آثار ژانر وحشت و «فوتیج پیدا شده»
برخلاف «پروژه جادوگر بلر» که بر هرج‌ومرج و دوربین لرزان تکیه داشت، یا «فعالیت فراطبیعی» که بر سکون و انتظار تمرکز می‌کرد، «آخر شب با شیطان» با استفاده از ساختار یک برنامه تلویزیونی حرفه‌ای، به ژانر «فوتیج پیدا شده» اعتباری دوباره بخشیده است. فیلم آخر شب با شیطان بیشتر به آثاری مانند «Ghostwatch» (یک مستند جعلی و ترسناک بی‌بی‌سی در سال ۱۹۹۲) یا فیلم «REC» شباهت دارد که در آن‌ها، یک رویداد حرفه‌ای به طور ناگهانی از کنترل خارج می‌شود.
سوالات متداول (FAQ) در مورد فیلم آخر شب با شیطان
۱. آیا فیلم آخر شب با شیطان بر اساس یک داستان واقعی ساخته شده است؟
خیر، داستان فیلم کاملاً ساختگی است. هیچ مجری تلویزیونی به نام جک دلروی و هیچ برنامه زنده‌ای که در آن احضار روح صورت گرفته باشد، در تاریخ تلویزیون آمریکا وجود ندارد. با این حال، کارگردانان فیلم به وضوح از **حال و هوا و اتمسفر برنامه‌های گفتگوی شبانه واقعی دهه ۱۹۷۰** (مانند برنامه‌های جانی کارسون یا دان لین) و همچنین از **علاقه عمومی آن دوران به مسائل ماوراءالطبیعه و شیطان‌پرستی** (مانند ماجرای خانواده لوتز در آمیتی‌ویل یا ظهور کلیسای شیطان) الهام گرفته‌اند.
۲. جنجال استفاده از هوش مصنوعی (AI) در فیلم آخر شب با شیطان دقیقاً چه بود؟
جنجال بر سر استفاده از **هوش مصنوعی مولد تصویر** برای ساخت **سه تصویر ثابت** در فیلم بود. این تصاویر به عنوان «کارت‌های میان‌برنامه» (Interstitial Cards) در سبک گرافیکی دهه ۷۰ طراحی شده بودند (مثلاً یک اسکلت فانتزی برای اعلام بازگشت برنامه). منتقدان معتقد بودند که در یک فیلم مستقل که به هنر و بازآفرینی دقیق دوران افتخار می‌کند، استفاده از AI به جای استخدام یک هنرمند گرافیست انسانی، غیراخلاقی و برخلاف روحیه حمایت از هنرمندان مستقل است، به خصوص با توجه به اعتصابات اخیر نویسندگان و بازیگران علیه هوش مصنوعی.
۳. دیوید دستمالچیان (David Dastmalchian) کیست و چرا این نقش برای او اینقدر مهم است؟
دیوید دستمالچیان بازیگر آمریکایی است که برای دهه‌ها به عنوان یک **بازیگر نقش مکمل (Character Actor)** بسیار قوی و شناخته‌شده در فیلم‌های بزرگ هالیوود (مانند «شوالیه تاریکی»، «مرد مورچه‌ای»، «تل‌ماسه» و «جوخه انتحار») حضور داشته است. او اغلب نقش شخصیت‌های عجیب، مضطرب یا مرموز را بازی می‌کرد.
فیلم آخر شب با شیطان اولین نقش اصلی و ستاره‌ای او در یک فیلم با اکران گسترده است. این نقش به او اجازه داد تا تمام طیف توانایی‌های بازیگری خود، از کاریزمای یک مجری تلویزیونی تا آسیب‌پذیری یک مرد شکسته را به نمایش بگذارد و به همین دلیل، فیلم آخر شب با شیطان به عنوان نقطه عطفی در کارنامه حرفه‌ای او تلقی می‌شود.
۴. آیا فیلم آخر شب با شیطان از نظر بصری خشن یا خونین است؟
فیلم آخر شب با شیطان بیشتر بر **وحشت روانشناختی و تعلیق** تمرکز دارد تا بر خونریزی (Gore). بخش عمده فیلم شامل گفتگو و افزایش تنش است. با این حال، در پرده پایانی فیلم، **چند صحنه بسیار خشن، خونین و آزاردهنده** وجود دارد که ممکن است برای تماشاگران حساس، ناراحت‌کننده باشد. این خشونت، اگرچه گرافیکی است، اما کوتاه و در خدمت داستان است.
۵. چگونه می‌توانم فیلم آخر شب با شیطان را تماشا کنم؟
فیلم آخر شب با شیطان در تاریخ ۲۲ مارس ۲۰۲۴ در سینماهای ایالات متحده اکران شد و سپس در تاریخ ۱۹ آوریل ۲۰۲۴ بر روی **سرویس استریمینگ Shudder** (که یک سرویس تخصصی برای ژانر وحشت است) و همچنین بر روی **AMC+** منتشر گردید. برای تماشای قانونی فیلم آخر شب با شیطان ، می‌توانید از طریق این پلتفرم‌های استریمینگ یا با خرید و اجاره دیجیتال آن از سرویس‌هایی مانند Amazon Prime Video یا Apple TV اقدام نمایید.
نتیجه‌گیری: آیا تماشای فیلم آخر شب با شیطان ضروری است؟
بله، بدون شک. فیلم آخر شب با شیطان با وجود جنجال کوچکی که پیرامون آن شکل گرفت، یکی از خلاقانه‌ترین، هوشمندانه‌ترین و خوش‌ساخت‌ترین فیلم‌های ترسناک دهه اخیر است. فیلم آخر شب با شیطان ، یک تجربه سینمایی کامل است: یک درام روانشناختی قدرتمند، یک بازسازی تاریخی دقیق، و یک فیلم ترسناک اتمسفریک که به جای تکیه بر خونریزی، بر روی تعلیق و وحشت روانی تمرکز می‌کند. با نقش‌آفرینی مرکزی خیره‌کننده از دیوید دستمالچیان و داستانی که تا مدت‌ها پس از تیتراژ، ذهن شما را درگیر می‌کند، فیلم آخر شب با شیطان اثری است که نشان می‌دهد ژانر وحشت هنوز هم می‌تواند عمیق، غافلگیرکننده و بسیار سرگرم‌کننده باشد.
