تولد “مراکز امید و زندگی”؛ پایان دوران ماده ۱۶
یکی از مهم ترین خروجی های جلسه امروز، تغییر نام و ماهیت مراکز ماده ۱۶ بود. تا پیش از این، مراکز ماده ۱۶ صرفا به عنوان محلی برای نگهداری اجباری معتادان متجاهر شناخته می شدند که گاهی کارکردی شبیه به بازداشتگاه داشتند. اما با دستورالعمل جدید، این اماکن به “مراکز امید و زندگی” تغییر نام خواهند داد.
دکتر عباسی در این باره تصریح کرد: «یک نقشه جامع برای این مراکز در حال طراحی است که تمام فرآیندها شامل سم زدایی، درمان، توانمندسازی، اشتغال و اسکان را به صورت یکپارچه پوشش می دهد.» هدف از این تغییر نام، القای بار روانی مثبت و تمرکز بر بازگشت معتادان متجاهر به آغوش جامعه و خانواده است، نه صرفا حذف فیزیکی آن ها از سطح شهر.
کدام دسته از معتادان مشمول “مدیریت مصرف” می شوند؟
شاید کلیدی ترین بخش سخنان مدیرکل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، مربوط به نحوه غربالگری و تعیین تکلیف افراد جمع آوری شده باشد. طبق پروتکل های جدید، معتادان متجاهر پس از غربالگری دقیق به سه دسته تقسیم می شوند و برای هر دسته نسخه ای جداگانه پیچیده خواهد شد:
- دسته اول (قابل درمان): این افراد وارد چرخه درمان، سم زدایی و توانمندسازی در مراکز امید و زندگی می شوند تا به پاکی کامل برسند.
- دسته دوم (مجرمان): افرادی که تحت پوشش اعتیاد، مرتکب جرایم سازمان یافته شده و به عنوان مجرم شناخته شوند، به زندان فرستاده خواهند شد.
- دسته سوم (مشمولان مدیریت مصرف): این گروه شامل افرادی است که طبق تشخیص متخصصان، “به هیچ عنوانی بهبود پیدا نمی کنند”. برای این دسته از معتادان متجاهر، به جای چرخه باطل ترک های ناموفق، طرح “مدیریت مصرف” اجرا خواهد شد تا آسیب های آن ها کنترل شود.
استراتژی خودکفایی با راه اندازی کارگاه های تولیدی
یکی از چالش های همیشگی در بحث ساماندهی معتادان متجاهر، هزینه های سنگین نگهداری و وابستگی شدید مراکز به بودجه های دولتی بوده است. در طرح جدید مراکز امید و زندگی، بحث اشتغال زایی به عنوان یک رکن اصلی دیده شده است.
عباسی با اشاره به نیاز بیمارستان ها به البسه یک بار مصرف گفت: «مقرر شده در این مراکز کارگاه هایی برای تولید البسه بیمارستانی و سایر محصولات احداث شود.» با این کار، معتادان متجاهر در حال بهبود، صاحب شغل و درآمد می شوند و مراکز نیز با فروش محصولات، به سمت خودکفایی مالی پیش می روند و فشار از روی بودجه عمومی دولت برداشته می شود.
نقش کلیدی شهرداری ها و استانداران
در بخش سخت افزاری و زیرساختی، ستاد مبارزه با مواد مخدر وظایف سنگینی را بر دوش استانداران و شهرداری ها گذاشته است. عدم وجود مراکز ماده ۱۶ در برخی استان ها و مشکلات مربوط به مالکیت زمین، از موانع اصلی بوده است.
بر اساس مصوبات جدید:
- استانداران مکلف شده اند وضعیت مالکیت زمین های اختصاص یافته برای مراکز معتادان متجاهر را مشخص کنند. بدون مشخص بودن مالک زمین، مجوز احداث صادر نخواهد شد.
- طرحی در دست بررسی است که در صورت تصویب نهایی توسط رئیس جمهور، “شهرداری ها” به عنوان متولی اصلی اداره مراکز امید و زندگی (ماده ۱۶ سابق) تعیین شوند.
جلوگیری از چرخه معیوب دستگیری و رهایی
بزرگترین نقد به طرح های پیشین، بازگشت سریع معتادان متجاهر به پاتوق ها پس از دوره کوتاه نگهداری بود. در طرح جامع جدید، تمرکز بر این است که مددجویان پس از سم زدایی رها نشوند. ایجاد خوابگاه های اسکان برای افراد بی خانمان و فراهم کردن شغل در کارگاه های تولیدی، حلقه های مفقوده ای بودند که اکنون در نقشه راه “مراکز امید و زندگی” دیده شده اند.
دکتر عباسی تاکید کرد: «بعضی از معتادان متجاهر جایی برای اسکان ندارند که در این مراکز محل اسکان برای آن ها تعبیه خواهد شد تا مجددا وارد چرخه اعتیاد و کارتن خوابی نشوند.»
سوالات متداول
طرح مدیریت مصرف شامل چه کسانی می شود؟
این طرح مخصوص آن دسته از معتادان متجاهر است که بر اساس تشخیص تیم های غربالگری و پزشکی، امکان درمان قطعی و ترک کامل برای آن ها وجود ندارد و صرفا باید مصرف آن ها کنترل و مدیریت شود.
تفاوت مراکز امید و زندگی با مراکز ماده ۱۶ چیست؟
مراکز امید و زندگی همان مراکز ماده ۱۶ هستند که با رویکردی جدید شامل درمان، توانمندسازی، اشتغال (کارگاه های تولیدی) و اسکان دائمی برای بی خانمان ها بازطراحی شده اند.
آیا همه معتادان متجاهر در یک جا نگهداری می شوند؟
خیر، در طرح جدید غربالگری، معتادان متجاهر به سه گروه قابل درمان، مجرم و مشمولان مدیریت مصرف تفکیک شده و هر کدام در بخش های جداگانه یا با پروتکل های متفاوت مدیریت می شوند.
هزینه مراکز جدید چگونه تامین می شود؟
هدف گذاری بر این است که با راه اندازی کارگاه های تولیدی (مانند تولید لباس بیمارستانی) و کار کردن مددجویان، این مراکز به خودکفایی مالی برسند و کمتر به بودجه دولتی وابسته باشند.
نتیجه گیری
تحول در مراکز ماده ۱۶ و تبدیل آن ها به مراکز امید و زندگی، نشان دهنده بلوغ در سیاست گذاری های مربوط به اعتیاد است. پذیرش واقعیت “مدیریت مصرف” برای گروهی از معتادان متجاهر که امیدی به درمان قطعی آن ها نیست، اقدامی شجاعانه و علمی برای کاهش آسیب محسوب می شود. اگر وعده های مربوط به اشتغال زایی و خودکفایی این مراکز محقق شود و شهرداری ها نقش پررنگ تری ایفا کنند، می توان امیدوار بود که چهره شهرها از پدیده اعتیاد متجاهر پاک شود و کرامت انسانی این افراد بازگردد. برای پیگیری اخبار حوزه سلامت اجتماعی می توانید به وبسایت پرداد خبر مراجعه کنید.
