در میان تمامی مشاغل و حرفه‌هایی که در یک جامعه وجود دارند، برخی از آن‌ها با مفاهیمی چون شجاعت، فداکاری و ایثار گره خورده‌اند. آتش‌نشانی، بدون هیچ شکی، در رأس این فهرست قرار دارد.
هفتم مهر ماه، که به یاد حماسه آفرینی و جان‌فشانی آتش‌نشانان غیور در جریان دفاع مقدس، به نام روز ملی آتش نشان و ایمنی نام‌گذاری شده، تنها یک مناسبت تقویمی برای تبریک گفتن نیست؛ بلکه فرصتی گران‌بها برای قدردانی عمیق از انسان‌هایی است که با قلبی سرشار از عشق به همنوع و با پذیرش خطرات بی‌شمار، به نبرد با شعله‌های بی‌رحم آتش، حوادث و بحران‌ها می‌روند تا زندگی و آرامش را به دیگران هدیه دهند.
روز ملی آتش نشان، یادآور این نکته مهم است که در پشت هر آژیر خطر و هر عملیات امداد و نجات، تیمی از متخصصان آموزش‌دیده و فداکار قرار دارند که با به خطر انداختن جان خود، امنیت را برای ما به ارمغان می‌آورند.
این مقاله، ضمن گرامیداشت روز ملی آتش نشان و ادای احترام به مقام شامخ شهدای این عرصه، به دنبال آن است که با نگاهی جامع، به بررسی ابعاد مختلف این حرفه مقدس، از تاریخچه و وظایف گرفته تا چالش‌های پیچیده و نقش حیاتی آن در تأمین ایمنی پایدار جامعه بپردازد.
ریشه تاریخی و فلسفه نام‌گذاری هفتم مهر به نام روز ملی آتش نشان
برای درک عمق معنایی روز ملی آتش نشان، باید به یکی از برگ‌های زرین و در عین حال تلخ تاریخ دفاع مقدس بازگردیم.
حماسه آفرینی آتش‌نشانان در پالایشگاه آبادان در سال ۱۳۵۹
در تاریخ ۷ مهر سال ۱۳۵۹، در روزهای آغازین جنگ تحمیلی، زمانی که دشمن بعثی با تمام توان در حال بمباران و پیشروی در خاک کشور بود، پالایشگاه بزرگ نفت آبادان، به عنوان یکی از مهم‌ترین شریان‌های اقتصادی کشور، مورد حمله هوایی سنگین قرار گرفت و آتش‌سوزی مهیبی در آن شعله‌ور شد.
در این شرایط بحرانی، آتش‌نشانان شجاع شهر، از ایستگاه‌های مختلف و حتی از شهرهای همجوار، برای مهار این آتش عظیم شتافتند. آن‌ها در حالی که پالایشگاه همچنان زیر بمباران شدید دشمن قرار داشت، با ایثار و فداکاری بی‌نظیر، وارد عمل شدند و در این راه، تعداد زیادی از آنان به شهادت رسیدند. این عملیات، نمادی از شجاعت، تعهد و روحیه مقاومت آتش‌نشانان ایرانی در سخت‌ترین شرایط بود.
چرا روز ملی آتش نشان به عنوان نماد آتش‌نشانی و ایمنی در ایران انتخاب شد؟
به پاسداشت این حماسه بزرگ و برای گرامیداشت یاد و خاطره تمامی آتش‌نشانان شهیدی که در طول تاریخ، چه در دوران جنگ و چه در زمان صلح و در حین عملیات‌های امداد و نجات (مانند حادثه پلاسکو) جان خود را فدا کرده‌اند، شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۷۹، روز هفتم مهر ماه را به عنوان **روز ملی آتش نشان و ایمنی** در تقویم رسمی کشور به ثبت رساند. این نام‌گذاری، پیوندی نمادین بین این حرفه و مفاهیم والای ایثار، شجاعت و امنیت ملی ایجاد کرد.
آتش‌نشان کیست؟ فراتر از یک شغل، یک سبک زندگی مبتنی بر آمادگی، تخصص و فداکاری
برای بسیاری، تصویر یک آتش‌نشان، فردی است که با شلنگ آب به نبرد با آتش می‌رود. اما این تنها بخش کوچکی از دنیای پیچیده و پرمسئولیت این حرفه است.
۱. وظایف گسترده و متنوع یک آتش‌نشان در دنیای امروز
حوزه فعالیت یک آتش‌نشان مدرن بسیار گسترده‌تر از اطفاء حریق است. وظایف اصلی او شامل موارد زیر می‌شود:
اطفاء حریق: از آتش‌سوزی‌های کوچک در منازل گرفته تا حریق‌های گسترده در ساختمان‌های بلند، کارخانه‌های صنعتی و جنگل‌ها.
عملیات امداد و نجات: نجات افراد محبوس شده در آسانسور، تصادفات رانندگی، آوار ساختمان‌ها (ناشی از زلزله یا انفجار)، و حوادثی مانند سقوط در چاه یا رودخانه.
مقابله با حوادث شیمیایی و مواد خطرناک (Hazmat): کنترل و مهار نشت مواد شیمیایی، سمی یا رادیواکتیو.
امداد و نجات در حوادث طبیعی: کمک‌رسانی در شرایطی مانند سیل، زلزله و طوفان.
آموزش و پیشگیری: یکی از مهم‌ترین وظایف آتش‌نشانان، آموزش اصول ایمنی به شهروندان، بازرسی از اماکن عمومی و صنعتی برای اطمینان از رعایت استانداردهای ایمنی، و تلاش برای پیشگیری از وقوع حوادث است. این جنبه از کار، در روز ملی آتش نشان نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
۲. مهارت‌های کلیدی و ویژگی‌های شخصیتی ضروری برای یک آتش‌نشان موفق
آتش‌نشانی شغلی است که نیازمند ترکیبی منحصربه‌فرد از توانایی‌های جسمی، ذهنی و روانی است: آمادگی جسمانی بسیار بالا، شجاعت و توانایی حفظ خونسردی در شرایط بحرانی، قدرت تصمیم‌گیری سریع و حل مسئله تحت فشار، دانش فنی و تخصصی در مورد انواع حریق، مواد شیمیایی و تجهیزات امداد و نجات، روحیه کار تیمی بسیار قوی، و از همه مهم‌تر، حس عمیق ایثار، فداکاری و عشق به کمک به همنوع.
نقش حیاتی و انکارناپذیر آتش‌نشانان در تأمین ایمنی پایدار و سلامت جامعه
اهمیت حرفه آتش‌نشانی تنها به لحظه وقوع حادثه محدود نمی‌شود. حضور یک سازمان آتش‌نشانی قوی و کارآمد، تأثیرات عمیقی بر سلامت و پویایی یک شهر و جامعه دارد.
ایجاد حس امنیت و آرامش روانی برای شهروندان:
آگاهی از اینکه در صورت بروز هرگونه حادثه، تیمی از متخصصان آماده و مجهز برای کمک‌رسانی حضور دارند، به ایجاد حس امنیت و آرامش روانی در جامعه کمک شایانی می‌کند.
کاهش خسارات اقتصادی و حفظ سرمایه‌های ملی:
عملکرد سریع و موثر آتش‌نشانان در مهار حریق‌ها و حوادث صنعتی، از نابودی کارخانه‌ها، انبارها، و سایر سرمایه‌های اقتصادی که برای توسعه کشور ضروری هستند، جلوگیری می‌کند.
ترویج فرهنگ ایمنی و پیشگیری به عنوان یک مسئولیت همگانی:
فعالیت‌های آموزشی آتش‌نشانان، به ارتقای سطح آگاهی عمومی در مورد ایمنی کمک کرده و با نهادینه کردن فرهنگ پیشگیری، از وقوع بسیاری از حوادث قابل اجتناب، جلوگیری می‌نماید.
چالش‌های بزرگ، پیچیده و اغلب نادیده گرفته شده در حرفه آتش‌نشانی
گرامیداشت روز ملی آتش نشان، فرصت مناسبی است تا به چالش‌ها و سختی‌های این حرفه که اغلب از دید عموم پنهان می‌ماند، نگاهی بیندازیم.
۱. خطرات جانی و آسیب‌های جسمی دائمی
آتش‌نشانان در هر مأموریت، با خطرات متعددی مانند سوختگی، سقوط از ارتفاع، ریزش آوار، انفجار، و تماس با مواد سمی و سرطان‌زای ناشی از حریق روبرو هستند. این شغل یکی از بالاترین نرخ‌های آسیب‌دیدگی و بیماری‌های شغلی را در جهان دارد.
۲. فشارهای روانی شدید و فرسودگی شغلی (Burnout)
مواجهه مداوم با صحنه‌های دلخراش، مرگ و مصدومیت شدید دیگران، و همچنین استرس و آدرنالین دائمی ناشی از عملیات‌ها، می‌تواند تأثیرات روانی بسیار عمیقی بر روی آتش‌نشانان بگذارد. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اضطراب و افسردگی از جمله مشکلات شایع در میان این قشر فداکار است.
۳. کمبود تجهیزات مدرن و به‌روز و چالش‌های مالی و بودجه‌ای
در بسیاری از شهرها و کشورها، سازمان‌های آتش‌نشانی با چالش کمبود بودجه برای تهیه و نگهداری تجهیزات مدرن، پیشرفته و استاندارد روبرو هستند. استفاده از تجهیزات فرسوده یا ناکافی، می‌تواند هم جان آتش‌نشانان و هم جان شهروندان را به خطر اندازد.
۴. عدم رعایت اصول ایمنی توسط برخی شهروندان و ایجاد خطرات غیرضروری
متاسفانه، بی‌توجهی برخی از افراد به اصول اولیه ایمنی (مانند ایمن‌سازی سیم‌کشی برق، عدم استفاده از وسایل گرمایشی غیراستاندارد، یا مسدود کردن راه‌های خروج اضطراری) بخش بزرگی از حوادث را رقم می‌زند. این حوادث قابل پیشگیری، بار کاری و خطرات پیش روی آتش‌نشانان را به طور غیرضروری افزایش می‌دهند.
چگونه می‌توانیم به عنوان یک شهروند، روز ملی آتش نشان را به بهترین شکل گرامی بداریم؟
قدردانی واقعی از آتش‌نشانان، فراتر از یک تبریک ساده، در اقدامات عملی ما تجلی می‌یابد.
۱. آموزش و رعایت جدی اصول ایمنی در خانه و محل کار:
بهترین هدیه به یک آتش‌نشان، جلوگیری از وقوع یک حادثه است. با یادگیری و رعایت اصول ایمنی، ما از جان خود و دیگران محافظت کرده و بار کاری این عزیزان را کاهش می‌دهیم.
۲. همکاری کامل با آتش‌نشانان در هنگام بروز حوادث:
در هنگام وقوع حادثه، با حفظ خونسردی، عدم تجمع در محل، و عمل به دستورات آتش‌نشانان، به آن‌ها در انجام هرچه بهتر و سریع‌تر عملیات کمک کنیم.
۳. حمایت از بهبود شرایط شغلی و تجهیزات آتش‌نشانان:
به عنوان یک شهروند مسئولیت‌پذیر، می‌توانیم با مطالبه‌گری از مسئولان شهری و نمایندگان مجلس، خواستار تخصیص بودجه کافی برای تجهیز و نوسازی سازمان‌های آتش‌نشانی و بهبود شرایط شغلی این قشر فداکار شویم.
سوالات متداول (FAQ) در مورد روز ملی آتش نشان و حرفه آتش‌نشانی
۱. چرا روز هفتم مهر ماه به عنوان روز ملی آتش نشان و ایمنی در تقویم رسمی ایران نام‌گذاری شده است؟
روز ملی آتش نشان به مناسبت گرامیداشت سالروز حماسه آفرینی و شهادت جمعی از آتش‌نشانان شجاع در جریان عملیات مهار آتش‌سوزی پالایشگاه نفت آبادان در تاریخ ۷ مهر ۱۳۵۹، که زیر بمباران شدید هواپیماهای رژیم بعثی عراق صورت گرفت، نام‌گذاری شده است. روز ملی آتش نشان ، نمادی از شجاعت، ایثار و تعهد آتش‌نشانان در دفاع از سرمایه‌های ملی کشور، حتی در سخت‌ترین شرایط جنگی است.
۲. مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مهارتی که یک فرد برای تبدیل شدن به یک آتش‌نشان موفق و حرفه‌ای به آن نیاز دارد، چیست؟
اگرچه آمادگی جسمانی و دانش فنی بسیار مهم هستند، اما شاید بتوان گفت کلیدی‌ترین مهارت، توانایی حفظ خونسردی و قدرت تصمیم‌گیری سریع و صحیح تحت فشار شدید روانی و فیزیکی است. یک آتش‌نشان در لحظات بحرانی، باید بتواند با ارزیابی سریع موقعیت، بهترین و ایمن‌ترین اقدام را برای نجات جان افراد و کنترل حادثه انتخاب کند. این مهارت ذهنی و روانی، اغلب تفاوت بین یک عملیات موفق و یک فاجعه را رقم می‌زند.
۳. تفاوت اصلی بین “آتش‌نشانی” و “امداد و نجات” چیست؟
آتش‌نشانی (Firefighting) به طور خاص به فرآیند مهار و خاموش کردن آتش‌سوزی‌ها اطلاق می‌شود. اما امداد و نجات (Rescue) یک مفهوم بسیار گسترده‌تر است که شامل تمامی عملیات‌ها برای رهاسازی و نجات افراد از موقعیت‌های خطرناک، صرف نظر از وجود آتش، می‌شود. این شامل نجات افراد از آوار، تصادفات رانندگی، آسانسور، چاه، مناطق سیل‌زده یا کوهستان می‌شود. امروزه، سازمان‌های آتش‌نشانی مدرن، هر دو وظیفه را به عنوان “خدمات آتش‌نشانی و امداد و نجات” به طور یکپارچه انجام می‌دهند.
۴. شماره تلفن اضطراری آتش‌نشانی در ایران چند است و در هنگام تماس، چه اطلاعاتی را باید به اپراتور بدهیم؟
شماره تلفن اضطراری و سه‌رقمی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی در سراسر ایران، ۱۲۵ است. این شماره به صورت رایگان و از طریق تمامی خطوط تلفن ثابت و همراه قابل شماره‌گیری است.
در هنگام تماس، خونسردی خود را حفظ کرده و اطلاعات زیر را به طور واضح و دقیق به اپراتور اعلام کنید: نوع دقیق حادثه (آتش‌سوزی، تصادف، محبوس شدن و…)، آدرس کامل و دقیق محل حادثه (با ذکر نام خیابان، کوچه، پلاک و هرگونه نشانه مشخص)، تعداد تقریبی افراد در معرض خطر (در صورت اطلاع)، و شماره تلفن تماس خودتان.
۵. به عنوان یک شهروند، مهم‌ترین اقدامی که می‌توانم برای کمک به آتش‌نشانان و کاهش بار کاری آن‌ها انجام دهم، چیست؟
مهم‌ترین اقدام، ترویج و رعایت فرهنگ ایمنی و پیشگیری است. با یادگیری و رعایت نکات ساده ایمنی در خانه و محل کار (مانند نصب کپسول آتش‌نشانی و حسگر دود، بررسی دوره‌ای سیم‌کشی برق و وسایل گازسوز، و عدم مسدود کردن راه‌های خروج)، می‌توانید از وقوع بسیاری از حوادث قابل پیشگیری، جلوگیری کنید. بهترین قدردانی از یک آتش‌نشان، ایجاد نکردن یک حادثه جدید برای اوست.
نتیجه‌گیری: روز ملی آتش نشان، فرصتی برای تأمل در ارزش بی‌بدیل ایثار و مسئولیت‌پذیری همگانی در قبال ایمنی
در نهایت، روز ملی آتش نشان یادآور این نکته مهم و حیاتی است که امنیت و آرامش جامعه ما، بر روی شانه انسان‌های شجاع و فداکاری بنا شده است که هر لحظه آماده‌اند تا جان خود را برای نجات دیگران به خطر اندازند.
روز ملی آتش نشان، فرصتی است تا ضمن گرامیداشت یاد و خاطره تمامی شهدای والامقام آتش‌نشان، از تلاش‌ها، تعهد و ایثار بی‌وقفه تمامی آتش‌نشانان در سراسر ایران که در سخت‌ترین شرایط، چراغ امید و نجات را روشن نگه می‌دارند، صمیمانه و از ته دل قدردانی کنیم. با ترویج فرهنگ ایمنی و با حمایت همه‌جانبه از این قشر فرهیخته و فداکار، می‌توانیم به ساختن جامعه‌ای ایمن‌تر، آگاه‌تر و آماده‌تر در برابر حوادث کمک کنیم.
