جشن مهرگان فراتر از یک مناسبت تقویمی، یک فلسفه زندگی است. در این گزارش، ضمن بررسی ریشه‌های تاریخی، به جنبه‌های هنری و حتی اقتصادی این جشن (مانند رونق بازارها) می‌پردازیم و ایده‌هایی ساده و جذاب برای برپایی این جشن زیبا در خانه‌های امروزی ارائه می‌دهیم تا این میراث گران‌بها را برای نسل‌های بعد زنده نگه داریم.
داستان مهرگان: از ایزد پیمان تا پیروزی فریدون بر ضحاک
فلسفه جشن مهرگان با دو روایت اصلی در هم تنیده است. روایت اول و کهن‌تر، به گرامیداشت “مهر” یا “میترا” بازمی‌گردد؛ ایزد بزرگ روشنایی، پیمان، دوستی و عدالت در فرهنگ ایران باستان. او ناظر بر قراردادها و دشمن دروغ بود و مهرگان، جشن بزرگداشت این ایزد قدرتمند بود. اما روایتی که در حافظه ملی ایرانیان ماندگارتر شده، داستان حماسی پیروزی “فریدون” بر “ضحاک” است که در شاهنامه فردوسی به زیبایی به تصویر کشیده شده است.
بر اساس شاهنامه، ضحاک پادشاهی اهریمنی بود که از مغز جوانان ایرانی تغذیه می‌کرد. کاوه آهنگر، که پسرانش قربانی این ظلم شده بودند، با برافراشتن پیش‌بند چرمی خود به عنوان درفش (که بعدها به “درفش کاویانی” معروف شد)، قیامی مردمی را علیه ضحاک رهبری کرد. فریدون، از نوادگان جمشید، به این قیام پیوست و در نهایت، ضحاک را در کوه دماوند به بند کشید. گفته می‌شود که این پیروزی بزرگ در روز مهر از ماه مهر رخ داد و مردم به شکرانه این پیروزی، جشن مهرگان را برپا کردند. این داستان، مهرگان را به نمادی از پیروزی نیکی بر بدی و عدالت بر ستم تبدیل کرده است.
آداب و رسوم مهرگان: جشنی به رنگ ارغوان
جشن مهرگان با آداب و رسوم بسیار زیبا و پرمعنایی همراه بوده است. یکی از اصلی‌ترین رسوم، پهن کردن سفره‌ای به رنگ ارغواری بود که بر روی آن، نمادهایی از فصل پاییز و برداشت محصول قرار داشت.
- سفره مهرگانی: این سفره با پارچه‌ای ارغوانی پوشانده می‌شد. در میان آن، آینه، گل “همیشه‌شکفته”، و کتاب مقدس (در دوران‌های مختلف، اوستا یا قرآن) قرار داشت. اطراف آن را با میوه‌های پاییزی مانند انار، سیب، انگور و سبزیجات و همچنین آجیل و شیرینی‌های مخصوص می‌آراستند.
- لباس ارغوانی: شرکت‌کنندگان در جشن، لباس‌هایی به رنگ ارغوانی یا قرمز می‌پوشیدند که رنگ نمادین این جشن بود.
- مهرگانامه: در دربار پادشاهان، مراسم بارعام برگزار می‌شد و مردم هدایای خود را که “مهرگانامه” نامیده می‌شد، به شاه تقدیم می‌کردند. این جشن، فرصتی برای تجدید پیمان میان شاه و مردم نیز بود.
این آیین‌ها، همگی بر پایه سپاسگزاری از نعمت‌های طبیعت و گرامیداشت دوستی و محبت بنا شده بودند.
اقتصاد و کسب‌وکار در سایه مهرگان
جشن مهرگان به عنوان جشن برداشت محصول، تأثیر مستقیمی بر اقتصاد و کسب‌وکار سنتی داشته است. در این ایام، بازارهای فصلی بزرگی در شهرها برپا می‌شد که در آن، کشاورزان محصولات خود را مستقیماً به شهروندان عرضه می‌کردند. این “بازار جشن”ها، فرصتی برای رونق تجارت، تبادل کالا و شادی عمومی بود. علاوه بر این، اصناف مختلف نیز با ارائه بهترین محصولات خود در این جشن شرکت می‌کردند. این جشن، در واقع یک محرک اقتصادی مهم در آغاز نیمه دوم سال بوده است.
چگونه مهرگان را امروز جشن بگیریم؟
برای زنده نگه داشتن روح جشن مهرگان، نیازی به بازسازی دقیق آیین‌های کهن نیست. می‌توانیم با ایده‌هایی ساده و مدرن، فلسفه این جشن را وارد زندگی امروزمان کنیم:
- یک سفره پاییزی بچینید: با استفاده از میوه‌ها و گل‌های فصل پاییز، یک سفره زیبا و رنگارنگ در خانه خود بچینید و اعضای خانواده را برای یک وعده غذایی مشترک دور هم جمع کنید.
- به طبیعت بروید: یک پیک‌نیک پاییزی ترتیب دهید و از زیبایی رنگارنگ طبیعت لذت ببرید. این بهترین راه برای آشتی با فصل جدید است.
- سپاسگزاری را تمرین کنید: فلسفه اصلی جشن مهرگان، سپاسگزاری است. زمانی را به فکر کردن درباره نعمت‌هایی که در زندگی دارید اختصاص دهید و از افرادی که دوستشان دارید، قدردانی کنید.
- هدیه‌های کوچک پاییزی: به دوستان و عزیزانتان هدیه‌های کوچکی مانند یک شیشه مربای خانگی یا یک شاخه گل پاییزی بدهید تا پیمان دوستی‌تان را تازه کنید.
سوالات متداول (FAQ)
جشن مهرگان چیست و در چه روزی برگزار می‌شود؟
جشن مهرگان یکی از بزرگترین جشن‌های ایران باستان است که به افتخار ایزد “مهر” و به مناسبت آغاز پاییز و فصل برداشت، برگزار می‌شده است. تاریخ اصلی آن شانزدهمین روز از ماه مهر است، اما آیین‌های آن از ابتدای ماه آغاز می‌شده.
فلسفه اصلی جشن مهرگان چیست؟
این جشن دو فلسفه اصلی دارد: یکی گرامیداشت “مهر” به عنوان ایزد پیمان، دوستی و عدالت؛ و دیگری، شکرگزاری از خداوند برای نعمت‌های طبیعت و محصولات کشاورزی که در فصل پاییز به بار می‌نشینند.
چرا رنگ “ارغوانی” در جشن مهرگان اهمیت دارد؟
رنگ ارغوانی یا قرمز تیره، رنگ نمادین این جشن است. این رنگ احتمالاً نمادی از شکوه پادشاهی (مانند ردای فریدون) و همچنین رنگ غالب میوه‌ها و برگ‌های پاییزی بوده است.
تفاوت مهرگان با نوروز چیست؟
نوروز جشن آغاز بهار و تولد دوباره طبیعت است، در حالی که جشن مهرگان، جشن آغاز پاییز، زمان برداشت محصول و سپاسگزاری از دستاوردهای یک سال تلاش است. این دو، دو کفه ترازوی سال ایرانی بوده‌اند.
نتیجه‌گیری: مهرگان، دعوتی به سپاسگزاری
در دنیای پر از استرس و مصرف‌گرایی امروز، جشن مهرگان یک دعوتنامه ساده و قدرتمند برای بازگشت به ارزش‌های اصیل است. این جشن به ما یادآوری می‌کند که لحظه‌ای بایستیم، به طبیعت اطرافمان نگاه کنیم، و برای نعمت‌هایی که داریم، سپاسگزار باشیم. مهرگان، جشن دوستی، محبت و پیمان است؛ ارزش‌هایی که در هر دوره‌ای از تاریخ، کلید ساختن یک زندگی شادتر و یک جامعه سالم‌تر هستند.
