خبر درگذشت بهرام بیضایی در دیماه ۱۴۰۴، شوک بزرگی به جامعه هنری وارد کرد. بیضایی که سالهای پایانی عمر خود را در تبعیدی خودخواسته در آمریکا میگذراند، میراثی گرانبها از خود به جای گذاشت که تا قرنها منبع الهام هنرمندان خواهد بود.
دوران کودکی و آغاز سفر هنری
بهرام بیضایی در ۵ دی ماه سال ۱۳۱۷ در تهران متولد شد. خانواده او اهل فرهنگ و ادب بودند و پدرش، ذکایی بیضایی، شاعر و تعزیهخوان بود. همین پیشزمینه باعث شد تا بهرام از همان کودکی با نمایشهای آیینی و سنتی ایران آشنا شود.
او تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته ادبیات دانشگاه تهران نیمهکاره رها کرد، زیرا معتقد بود سیستم آموزشی آن زمان پاسخگوی عطش او برای یادگیری هنر نمایش نیست. او به صورت خودآموز شروع به مطالعه متون کهن و تاریخ نمایش کرد و حاصل این پژوهشها کتاب مرجع “نمایش در ایران” شد.
کارنامه درخشان سینمایی؛ از رگبار تا سگکشی
سینمای بیضایی، سینمایی متفکرانه، فرمگرا و عمیقاً ایرانی است. او با ساخت فیلم کوتاه «عمو سیبیلو» وارد دنیای سینما شد و سپس با فیلمهای بلند خود، جایگاهش را تثبیت کرد.
برخی از مهمترین آثار سینمایی او عبارتند از:
- رگبار (۱۳۵۱): اولین فیلم بلند او که روایتی عاشقانه و اجتماعی داشت.
- چریکه تارا (۱۳۵۷): اثری حماسی که هرگز اکران عمومی نشد اما در جشنوارههای جهانی درخشید.
- مرگ یزدگرد (۱۳۶۰): شاهکاری که از روی نمایشنامه خودش ساخته شد و روایتی متفاوت از تاریخ ارائه داد.
- باشو، غریبه کوچک (۱۳۶۴): شاید محبوبترین فیلم بیضایی که تصویری انسانی و ضدجنگ ارائه کرد و پیوند میان اقوام ایرانی را به تصویر کشید.
- سگکشی (۱۳۸۰): تریلری جنایی-معمایی که رکورد فروش سینمای ایران را در زمان خود شکست.
ازدواجها، همسران و فرزندان بهرام بیضایی
زندگی شخصی استاد بیضایی نیز همواره مورد توجه علاقهمندان بوده است. او در طول زندگی خود دو بار ازدواج کرد.
همسر اول: منیراعظم رامینفر
بهرام بیضایی در سال ۱۳۴۴ با خانم منیراعظم رامینفر ازدواج کرد. این ازدواج سالها دوام داشت و ثمره آن سه فرزند بود:
- نیلوفر بیضایی: (متولد ۱۳۴۵) که راه پدر را ادامه داد و اکنون از کارگردانان تئاتر شناخته شده در آلمان است.
- ارژنگ بیضایی: متاسفانه در سنین کودکی (صد روزگی) فوت کرد.
- نگار بیضایی: (متولد ۱۳۵۱) فرزند دیگر ایشان از ازدواج اول است.
همسر دوم: مژده شمسایی
پس از جدایی از همسر اول، بهرام بیضایی در سال ۱۳۷۱ با مژده شمسایی ازدواج کرد. مژده شمسایی که چهرهپرداز و بازیگر توانایی است، به یار و همراه همیشگی بیضایی در آثار متأخر او تبدیل شد.
او در فیلمهایی چون «مسافران»، «سگکشی» و «وقتی همه خوابیم» نقش اصلی زن را ایفا کرد. حاصل این ازدواج پسری به نام نیاسان بیضایی (متولد ۱۳۷۴) است.
مهاجرت و فعالیت در دانشگاه استنفورد
در اواخر دهه ۸۰ شمسی، با افزایش محدودیتها و سنگاندازیها برای ساخت فیلم و اجرای تئاتر در ایران، بهرام بیضایی تصمیم به مهاجرت گرفت. او در سال ۱۳۸۹ به دعوت دانشگاه استنفورد آمریکا، ایران را ترک کرد.
در طول ۱۵ سال حضور در استنفورد، او بیکار ننشست و با برگزاری کلاسهای سینما و تئاتر و اجرای نمایشهای بزرگی همچون «جانا و بلادور»، «گزارش ارداویراف» و «طربنامه»، چراغ فرهنگ ایران را در غربت روشن نگه داشت.
علت فوت بهرام بیضایی
سرانجام در تاریخ ۵ دی ماه ۱۴۰۴ (مصادف با دسامبر ۲۰۲۵)، درست در روز تولد ۸۷ سالگیاش، قلب تپنده ادبیات نمایشی ایران از حرکت ایستاد. طبق اخبار منتشر شده و تایید نزدیکان، علت فوت بهرام بیضایی کهولت سن و عوارض ناشی از یک دوره بیماری بوده است.
خبر درگذشت او بازتاب گستردهای در رسانههای جهان داشت و بسیاری از منتقدان، رفتن او را پایان یک دوران طلایی برای فرهنگ ایران دانستند. برای اطلاعات تکمیلی و پوشش لحظهای اخبار هنرمندان میتوانید به پرداد خبر مراجعه کنید.
سوالات متداول کاربران
بهترین فیلم بهرام بیضایی کدام است؟
انتخاب بهترین فیلم سلیقهای است، اما اکثر منتقدان و مردم فیلم «باشو، غریبه کوچک» را به دلیل نگاه انسانی و فیلم «سگکشی» را به دلیل ساختار جذاب سینمایی، بهترین آثار او میدانند.
چرا بهرام بیضایی از ایران مهاجرت کرد؟
ایشان بارها اعلام کردند که مایل به ترک وطن نبودند، اما ممنوعیتهای مکرر در اجرای تئاتر و ساخت فیلم، و همچنین دعوتنامه رسمی دانشگاه استنفورد برای تدریس، باعث شد تا برای ادامه حیات هنری خود مهاجرت کنند.
نسبت نیلوفر بیضایی با بهرام بیضایی چیست؟
نیلوفر بیضایی دختر ارشد استاد از همسر اولشان (منیراعظم رامینفر) است که خود نیز کارگردان تئاتر میباشد.
آیا بهرام بیضایی وصیت کرده بود در ایران دفن شود؟
تا لحظه نگارش این مقاله جزئیات دقیقی از وصیتنامه ایشان منتشر نشده است، اما با توجه به سکونت طولانیمدت خانواده در کالیفرنیا، احتمالا مراسم خاکسپاری در همانجا برگزار شده است.
نتیجهگیری
بهرام بیضایی فراتر از یک نام، یک مکتب بود. او به ما آموخت که چگونه میتوان در دل تاریخ و اسطوره جستجو کرد و دردهای امروز بشر را بازیافت. اگرچه بیوگرافی بهرام بیضایی با تاریخ وفات او در سال ۱۴۰۴ بسته شد، اما آثار مکتوب و تصویری او همچون گنجینهای ابدی برای نسلهای آینده باقی خواهد ماند. او ثابت کرد که حتی در غربت نیز میتوان عاشقترین فرزند ایران بود.
