نقش سنتی بانک ها در تأمین مالی تولید
در بسیاری از کشورها، بانکها یکی از مهم‌ترین منابع تأمین مالی برای بنگاه‌های تولیدی هستند. آن‌ها با جمع‌آوری سپرده‌ها و تبدیل آن به تسهیلات، جریان نقدینگی را به سمت فعالیت‌های مولد هدایت می‌کنند. در ایران، به دلیل ضعف بازار سرمایه و وابستگی شدید اقتصاد به دولت، نقش بانکها در تأمین مالی بسیار پررنگ‌تر از کشورهای توسعه‌یافته است.
منظور از ناترازی بانکها چیست؟
ناترازی به عدم تعادل میان دارایی‌ها و بدهی‌های بانک اشاره دارد. اگر بانکها تسهیلاتی اعطا کرده باشند که بازگشت نداشته یا با تأخیر مواجه شده باشد، یا اگر سپرده‌گذاران خواستار برداشت وجوه خود باشند و بانک منابع نقد کافی نداشته باشد، با پدیده‌ی ناترازی مواجه خواهیم بود. ناترازی می‌تواند نقدینگی بانک را تهدید کرده و توان تسهیلات‌دهی آن را کاهش دهد.
عوامل مؤثر بر ناترازی بانکی در ایران
- مطالبات معوق و غیرجاری
- سرمایه‌گذاری در دارایی‌های غیرمولد مانند ملک
- ضعف در نظارت و ارزیابی اعتبار گیرندگان
- دخالت دولت در تعیین نرخ سود
- کسری سرمایه و ناکارآمدی برخی بانکها
- افزایش هزینه‌های عملیاتی و تورم ساختاری
آیا ناترازی‌ها مانع تأمین مالی تولید هستند؟
پاسخ کوتاه، بله است. وقتی بانکها منابع کافی برای پرداخت تسهیلات ندارند، یا مجبورند منابع خود را صرف بازپرداخت بدهی‌های خود کنند، طبیعتاً توان حمایت از تولید کاهش می‌یابد. علاوه بر آن، بانکها در شرایط ناترازی، تمایل بیشتری به پرداخت تسهیلات غیرمولد و سوداگرانه دارند تا سریع‌تر بازدهی کسب کنند.
نتایج ناترازی در ساختار بانکی
ناترازی منجر به کاهش سرمایه‌گذاری در بخش تولید، رشد سفته‌بازی، افزایش نرخ بهره واقعی و کاهش کارایی منابع مالی می‌شود. این اتفاقات باعث کندی رشد اقتصادی و افزایش تورم ساختاری می‌شوند.
چرا بانکها به جای تولید، به سمت سوداگری می‌روند؟
وقتی ناترازی وجود دارد، بانکها برای پوشش کسری منابع خود، وارد حوزه‌هایی مانند خرید املاک، ارز و طلا می‌شوند. این فعالیت‌ها سریع‌تر بازدهی دارند اما تولیدی نیستند. در واقع، چرخه‌ی ناکارآمد بانکی به شکل معکوس باعث تضعیف تولید و تقویت سوداگری می‌شود.
راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح نظام بانکی
- اصلاح ساختار مالی و افزایش سرمایه بانکها
- افزایش شفافیت مالی و صورت‌های حسابرسی‌شده
- افزایش استقلال بانک مرکزی در کنترل اضافه برداشت‌ها
- توسعه بازار سرمایه برای کاهش وابستگی به بانکها
- نظارت هوشمند بر نحوه تخصیص تسهیلات
- ایجاد سامانه جامع اعتبارسنجی مشتریان
ناترازی بانکها چگونه به تولید آسیب می‌زند؟
سؤالات پرتکرار
۱. ناترازی بانک ها چگونه به تولید آسیب می‌زند؟
با کاهش منابع در دسترس بانکها، توان تسهیلات‌دهی به تولید کم شده و منابع به سمت بازارهای غیرمولد می‌روند.
۲. آیا همه بانکهای ایران با ناترازی مواجه‌اند؟
نه، اما تعداد زیادی از بانکهای خصوصی و برخی بانکهای دولتی با این مشکل مواجه‌اند. وضعیت برای بانکهای غیردولتی بحرانی‌تر است.
۳. بانک مرکزی برای رفع ناترازی چه نقشی دارد؟
بانک مرکزی می‌تواند از طریق اصلاح نظارتی، افزایش ذخایر قانونی، محدود کردن اضافه برداشت‌ها و هدایت اعتبارات، نقش مهمی در رفع ناترازی ایفا کند.
۴. تولیدکننده‌ها چگونه می‌توانند از بانکها تسهیلات بگیرند؟
با داشتن پرونده مالی شفاف، اعتبارسنجی مناسب، ارائه طرح توجیهی دقیق و انتخاب بانکهایی که در حوزه تولید فعالیت می‌کنند، شانس دریافت تسهیلات افزایش می‌یابد.
۵. آیا راه‌حلی جز بانکها برای تأمین مالی تولید وجود دارد؟
بله، بازار سرمایه، صندوق‌های خطرپذیر، نهادهای تأمین مالی زنجیره‌ای و ابزارهایی مانند صکوک اسلامی می‌توانند نقش مکمل مهمی ایفا کنند.
نتیجه‌گیری
بانکها ستون فقرات تأمین مالی در اقتصاد ایران هستند، اما ناترازی‌های مزمن توان این ستون را تضعیف کرده‌اند. در حالی‌که تولید نیازمند منابع بلندمدت، پایدار و ارزان است، بانکها با مشکلات ساختاری و نقدینگی مواجه‌اند. راه نجات، در اصلاح ساختار بانکها، کاهش وابستگی به تسهیلات بانکی و فعال‌سازی سایر ابزارهای تأمین مالی نهفته است. اگر سیاست‌گذار بتواند تعادل را به نظام بانکی بازگرداند، بدون تردید بخش تولید نیز شکوفا خواهد شد.
